هفتمین شب از برنامه مجازی بزرگداشت سعدی با عنوان «هفت شب بر خوان سعدی» با سخنرانی سه بانوی ادیب و پژوهشگر، برگزار شد.

شب هفتم از برنامه نکوداشت سعدی، که شامگاه سه شنبه ۷ اردیبهشت و به شکل مجازی برگزارشد، آخرین منزلگاه در راه رسیدن به مقصدی بود که با همراهی استادان، نویسندگان، سعدی پژوهان و صاحب نظران به دعوت مرکز سعدی شناسی طی شد.

در این برنامه دکتر فریده داوودی مقدم با عنوان " امید، محوری ترین موضوع نیایش های سعدی" دکتر نجمه نظری با موضوع "سعدی استاد مسلم سخن" و دکتر فرح نیازکار پیرامون "زبان عتاب سعدی" سخنرانی کردند.

امید محوری ترین موضوع نیایش های سعدی است

دکتر فریده داوودی مقدم استاد دانشگاه به عنوان نخستین سخنران این شب به بررسی معنادرمانی نیایش های بوستان سعدی پرداخت و با اشاره به نقش دعا و نیایش در ادب فارسی گفت:« امید،اساسی ترین موضوع در مباحث معنادرمانی است و در عین حال محوری ترین موضوع نیایش های سعدی نیز امید است، محوری ترین موضوع نیایش های سعدی امید است، امیدی که در ورای رنجهای بشری می درخشد و از پس خطاها و گناهان خواسته و ناخواسته انسان او را به تکاپوی جبران و چاره اندیشی وامی دارد.»

داوودی در تشریح چرایی استفاده سعدی از امید در نیایش های خود گفت:« سعدی به حکمت خویش دریافته که آنچه در پی ملامت گری به سبب گناه در انسان رخ می دهد تشویش ذهن و افسردگی روحی است پس با ایجاد انگیزش به سبب طلب بخشایش و رحمت از خدا می خواهد این احساس درماندگی ناشی از گنهکاری را بزداید و به همین سبب می توان گفت که از جمله کارکردهای مهم دعا در نیایش های بوستان القای امید به زندگی در این جهان است که در پرتو درکی ژرف از عشق به معبود و حضور نیرومند و همیشگی خداوند طرح می شود.»

وی افزود:« در بسیاری از نیایش های سعدی بسیاری از رنجها و غم های این جهانی در طیفی شاعرانه و عاطفی توصیف می شود اما در پرتو درکی از خدا و برقراری ارتباط با او به سرعت محو می شود. بیان تنهایی و غربت و همراهی و حضور خدا در این لحظه ها، اظهار غم و کاستی های این جهان و دریافت معنا در این کاستی از موتیف های رایج و کارکردهای مهم معنادرمانی در این نیایش هاست.»

این استاد دانشگاه پررنگ بودن بعد شاعرانگی را یکی دیگر از ویژگی های نیایش های سعدی عناون کرد و گفت:« این شاعرانگی در حکم مراقبه های سطحی و مقطعی که در بستر واژگان و تمثیلهای صرف آمده باشد نیستند بلکه اظهارهای موثر و قدرتمند قلبی هستند که به تجربه ای ژرف، ناکامی گذران هستی ناپایدار و روحیات رنگارنگ همنشینان را در دوستی های مردم روزگار دریافته است و با نیایش خالقی والا و نیرویی برتر به ساحت جهانی زیباتر گام می گذارد و معناهایی نو و قدرتمند برای زیستن در همین دنیا را می آفریند.»

داوودی همچنین امید به نامیرندگی،اقرار به ضعف، درخواست آمرزش گناهان،بیان غم و اندوه آدمی و در نهایت باور به وجود حمایتگری عظیم در حوزه معنادرمانی را از دیگر ویژگی های نیایش های سعدی در بوستان عنوان کرد.

سعدی استاد مسلم سخن است

دومین سخنران در آخرین شب برنامه هفت شب بر خوان سعدی دکتر نجمه نظری عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا بود که به بررسی هنر مناظره در غزل سعدی پرداخت.

این استاد دانشگاه با برشمردن ویژگی های گوناگون فرمی و محتوایی در غزلیات سعدی گفت:« در مناظره های سعدی در غزل ویژگی های فرمی و محتوایی مشترکی را می توانیم ببینیم از جمله بهره گرفتن از انواع شگردهای ایجاد طنز، پیوندهای هنری بین کلمات در قالب قرینه سازیها، تضادها و تقابل های دوگانه ،قلب مطلب، انواع جناس ها و تناسبهای لفظی و معنایی و همچنین شگردهایی مانند انواع حذفهای لفظی و معنوی، تلمیح و ایهام در ابیات که موجب ایجاز کلام سعدی شده است.»

وی ادامه داد:« زبان ساده و روان، همچنین بیان زنده و واقع نما و صمیمی سعدی در کنار ذکر جزییات عاشقانه باعث شده تا در غزلیات سعدی شاهد ابیات وقوعی باشیم که برخی از آنها به غزل داستان نزدیک می شوند، همچنین پایان بندی های غافلگیر کننده و دور از انتظار در بسیاری از این ابیات بیانگر تسلط سعدی بر زبان فارسی و آشنایی با ظرایف و قابلیت ها و امکانات این زبان در حوزه نحو و کاربرد واژه ها به ویژه افعال است.»

این استاد دانشگاه با بیان این مطلب که مناظره های سعدی در قالب گفتگوهای دو یا چندنفره یا تک گویی درونی بنا شده افزود:«در این مناظره ها افراد یا به طور مستقیم یا غیرمستقیم در برابر یکدیگر قرار می گیرند و دو دیدگاه متفاوت از این طریق بیان می شود که البته در بعضی مناظره ها رفتار یا زبان بدن یا باورو عقیده، جایگزین کلام شده است.»

وی در پایان راز و رمز موجود در هنر مناظره سعدی در غزلیات را نمونه ای عالی از سهل ممتنع دانست که موجب شده تا لقب استاد سخن به حق به این شاعر برجسته فارسی عطا شود.

زبان عتاب سعدی

دکتر فرح نیازکار در سخنان خود در آخرین شب از "هفت شب برخوان سعدی" به موضوع زبان عتاب پرداخت و گفت: زبان عتاب زبان به چالش کشیدن رویدادهای برخواسته از ظلم و ستم معشوق است زبانی که در واقع رویکرد جفاگونه معشوق را بر نمی تابد، بنا بر این اعتراض به گلایه، گاهی به شکوایه و گاهی به تهدید لب به سخن می گشاید.

او افزود: این زبان مبین آن واقعیت های اجتماعی و سیاسی است که در عصر و جامعه شاعر وجود دارد که اگر در کسوت عتاب سیاسی و اجتماعی خودش را نشان دهد که در گلستان سعدی با آن روبرو می شویم، در واقع به نوعی زبان اعتراض به واقعیت ها و عملکردها و رویکردهای اجتماعی است که شاعر با آن روبرو می شود .

این پژوهشگر و نویسنده، با بیان اینکه درغزل های سعدی با گونه ای زبان دیگر روبرو هستیم که آن زبان عتاب عاشقانه است و ادامه داد: طبیعتا گستره این زبان می تواند تمام آن جانعه و حوزه عاشقانه سعدی را به عنوان یک شاعر عاشق در بر بگیرد و گاهی آنقدر فراتر می رود که این زبان گونه ای انتزاعی به خود می گیرد .

وی معتقد است که در قرن هفتم نگاه عاشق به معشوق به گونه ای بوده است که همیشه عاشق در جایگاهی بسیار فرودین قرار دارد و می افزاید: این نوع نگاه نماد جان نثاری و خاکساری است در برابر معشوق و معشوق در یک جایگاه بسیار بالایی قرار دارد اما گاهی اوقات هنگامس که سعدی شکیبایی و صبرش لبریز می شود ناگزیر به تلخگویی و درشتی روی میآورد .

نیازکار گفت: سعدی به گونه ای معشوق را با صفات زیبا ستایش می کند که هیچکس را به جایگاه او دسترسی ندارد اما هم او در اوج عصبانیت و ناراحتی خطاب های او کاملا متفاوت می شود و تاکید می کند: سعدی اگر سرزنش و تهدید می گند در واقع منظوری در دل و در ذهن می پروراند. آن همان زبان استغاثه است که در لابلای نهایی این ابیات نهفته است وسعدی امیدوار است که این سرزنش ها بتواند معشوق را کمی متوجه او کند .

وی با بیان اینکه گاهی زبان عتاب زبان مستقیم نیست می گوید سعدی با یک زبان غیر مستقیم ملامت و سرزنش خود را آغاز می کند گه عمدتا این زبان غیر مستقیم برگونه ایست که سعدی نقل قولی را از زبان غیر به میان می آورد و معشوق را متوجه گفتگوهای دیگران در حادثه عشق او به معشوقش می کنداین زبان توام و همراه با یک رندانگی است که خاص سعدی است .

او افزود: سعدی شاعری است که همیشه جان سپاری می کند، خاکساری می کند در پیشگاه معشوق و این همان رندی است که سعدی موضوعی که منظورش است و نمی خواهد به شیوه مستقیم به معشوق بگوید در میان می گذارد .

نیازکار این زبان را زبان سعدی می داند، زبانی که در کنار زبان عاشقانه او گر چه ممکن است بسیار کم مسامت، اما در لابلای غزلیات سعدی خود را نشان می دهد.