وبینار تخصصی نحوه پوشش اخبار کووید ۱۹، با هدف ارتقا سطح سواد سلامت جامعه، در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد.

وبینار تخصصی بررسی تطبیقی نحوه پوشش اخبار کرونا در ایران و جهان که روز چهارشنبه در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با حضور زرین زردار عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و محمدرضا سهرابی مدیر گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد.

در ابتدا، سهرابی گفت: یونسکو ابعاد مختلفی را برای سواد در نظر گرفته که یکی از آنها رسانه است. یعنی اینکه افراد توانایی تشخیص اخبار درست از نادرست را داشته باشند و تا زمانی که افراد چنین توانایی را نداشته باشند خبرهای نادرست می‌تواند سلامت و همچنین روان مردم جامعه را تحت تأثیر قرار دهد.

وی با اشاره به انواع رسانه‌ها اعم از دیداری و شنیداری، بر نقش و اهمیت اطلاع رسانی درست توسط رسانه‌ها در جریان اپیدمی‌ها و پاندمی ها تاکید کرد.

سهرابی همچنین در ادامه انتقال پیام در زمان مناسب، از طریق منبع معتبر با گروه هدف و رسانه مناسب را مهم‌ترین ویژگی‌های اطلاع رسانی درست عنوان کرد.

سهرابی ادامه داد: در برخی از کشورها نظام سلامت مبتنی بر پزشک خانواده است و پزشکان خانواده به عنوان دروازه بانان سلامت به سلامت افراد جامعه رسیدگی می‌کنند، اما در مقابل در کشوری مانند آمریکا نظام سلامت مبتنی بر بازار آزاد است و هر فردی می‌تواند انتخاب کند که چه خدمتی را بگیرد.

وی با بیان اینکه نظام سلامت کشور ما ترکیبی از این دو سیستم است، توضیح داد: در کشور ما خدمات بهداشتی همچون واکسیناسیون بر عهده دولت است و خدمات درمانی تقریباً در بازار آزاد ارائه می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه مدیریت واحد کنترل بیماری کرونا را بسیار راحت تر می‌کند، بر نقش نظام سلامت در کنترل اپیدمی‌ها تاکید کرد.

سهرابی با بیان اینکه بیش از ۷۵ درصد عوامل تأثیر گذار بر سلامت جامعه خارج از حیطه اختیارات وزارت بهداشت است، اشتغال و درآمد، سواد، تجربیات دوران کودکی، اعتیاد و فرهنگ را از جمله این عوامل عنوان کرد.

وی همچنین تمرکز بر فردگرایی را یکی از مشکلات فرهنگی حال حاضر عنوان کرد و گفت: با توجه به اینکه فردگرایی فقط حفظ منافع فردی را در نظر می‌گیرد، با این رویکرد در بحران کرونا هرکس فقط به دنبال این است که خود را از ابتلاء به کرونا حفظ کند و به دنبال مراقبت از دیگران نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با اشاره به لزوم فراهم شدن زیرساخت‌ها در نظام سلامت و سیستم اجرایی، بر ضرورت کار تیمی، تصمیم گیری های به موقع و اقدامات متمرکز برای مقابله با بحران کرونا تاکید کرد.

سهرابی همچنین با اشاره به اهمیت آموزش، بر ضرورت گنجاندن مبانی کار کردن با رسانه‌ها در نظام آموزش پزشکی تاکید کرد.

وی با هشدار نسبت به تبعات منفی حضور افراد فاقد صلاحیت در رسانه‌ها بر لزوم داشتن گواهی فعالیت در رسانه‌ها برای متخصصان تاکید کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی همچنین با تاکید بر ضرورت ارتقای سواد رسانه‌ای شهروندان، یادآور شد: باید برای رسیدن به این هدف کارهای گسترده و برنامه ریزی شده‌ای انجام شود.

سهرابی همچنین تجارت اسلحه، موادمخدر و دارو را از پرسود ترین تجارت‌های جهان برشمرد و گفت: در بحران کرونا نیز همه کشورها به دنبال آن هستند که با تولید داروهای کرونا سهمی از این بازار پرسود داشته باشند و رسانه‌ها در این بین می‌توانند هم علیه و هم به نفع مافیای دارویی نقش داشته باشند.

زردار نیز در بخش دیگری از این نشست، با بیان اینکه در حال حاضر هنوز داده‌های کافی برای مقایسه تطبیقی تجربیات رسانه‌های کشورهای مختلف در سطح آکادمیک در دست نیست، یادآور شد: بخش زیادی از آنچه در رسانه‌ها برای پوشش کرونا اتفاق می‌افتد تابع فاکتورهایی خارج از حوزه سلامت و رسانه است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تفاوت در ساختار سیاسی، ساختار اجتماعی و فرهنگی و همچنین تنوع جامعه نخبگان را از مهمترین فاکتورهای تفاوت در تجربه رسانه‌ای کشورهای مختلف در پوشش اخبار کرونا عنوان کرد.

زردار همچنین با بیان اینکه فرهنگ‌های مختلف با توجه به میزان گشودگی خود در برابر اخبار واکنش‌های متفاوتی دارند، یادآور شد: علاوه بر این موارد میزان تحمل وضعیت‌های مبهم در فرهنگ‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است و با توجه به ناشناختگی کرونا، برخی از فرهنگ‌ها تحمل بیشتری برای منتظر دستورالعمل‌های قطعی ماندن دارند و تحمل برخی فرهنگ‌ها کمتر است و هرچه زودتر به دنبال دستیابی به نسخه شفابخش هستند.

وی با اشاره به اینکه بر اساس این معیارها می‌توان نحوه پوشش اخبار کرونا در کشورهای مختلف را در چهار نوع دسته بندی کرد، توضیح داد: در کشورهایی مانند ژاپن که در آنها تقسیم قدرت صورت گرفته و تکثر در آنها به رسمیت شناخته می‌شود تجربه رسانه‌ای معمولاً از طریق انتشار مداوم اطلاعات صورت می‌گیرد.

زردار ادامه داد: در کشور ژاپن بعد از شناسایی اولین موارد ابتلاء، به مقامات محلی برای تولید اطلاعات اختیارات داده بیشتری داده شد تا اطلاعات تولید شده در فضای رسمی افزایش یابد و افراد با افزایش آگاهی برای مقابله با بحران آماده شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره تجربه رسانه‌ای کشورهایی که در آنها سطحی از تمرکز قدرت، تکثر و گشودگی فرهنگی وجود دارد توضیح داد: در کشوری همچون سوئد فضای داوطلبانه‌ای وجود دارد و اطلاعات از طریق شبکه‌های نخبگانی که سطح اعتماد بالایی نسبت به آنها وجود دارد منتشر می‌شود.

وی همچنین افزود: در کشورهایی مانند فرانسه که تکثر به اندازه ژاپن و سوئد وجود ندارد اما قدرت سیاسی متمرکز و فرهنگ گشوده است، برای کنترل اپیدمی و اخبار آن تمایل به اعمال قدرت از نوع قانونی و دموکراتیک وجود دارد و با اقداماتی همچون در نظر گرفتن جریمه برای خروج غیر قانونی از خانه از شیوع ویروس جلوگیری می‌کنند.

زردار اضافه کرد: اما در کشورهایی همچون چین که در آنها تمرکز قدرت وجود دارد و فرهنگ گشوده نیست، انتظار اطلاعات از بالا به پایین اتفاق می‌افتد و مسیرهای افقی نیز تحت کنترل دولت قرار دارند و فعالیت آنها محدود و بسته است.

این عضو هیئت علمی ادامه داد: در این کشور بخش زیادی از اخبار در خدمت دستاورد بزرگی به نام خروج از بحران، سانسور می‌شوند و یا اینکه مورد تحریف قرار می‌گیرند.

وی اضافه کرد: در این کشورها برای اطلاع رسانی فضاهایی وجود دارد که مقامات دولتی سعی می‌کنند آنها را تقویت کنند و در سایر کانال‌ها اگر خارج از پروتکل‌ها محتوایی وجود داشته باشد با آنها مقابله می‌شود.

زردار در بخش دیگری از این نشست، با اشاره به تجربه متفاوت آمریکا در پوشش اخبار کرونا، ترامپ را از پیشگامان فیک نیوز خواند و گفت: قبل از کرونا نیز اخبار جعلی در حوزه علم و سلامت موضوع مهمی تلقی می‌شد، اما بعد از کرونا با پدیده‌ای به نام اینفودمیک مواجه شدیم که مجموعه وسیعی از اخبار درست و غیر درست را در اختیار افراد قرار می‌دهد که توانایی انتخاب را از مخاطب می‌گیرد.

وی با بیان اینکه در برخی از کشورها سیاست‌های سختگیرانه ای نسبت به اخبار جعلی وجود دارد، یادآور شد: در چین در تمام ساختارها بخش مجزایی برای شناسایی اخبار جعلی شکل می‌گیرد تا این اخبار از شبکه‌های اجتماعی پاک شوند و افراد منتشر کننده نیز مجازات می‌شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: همچنین کشورهایی همچون فرانسه و هند نیز ساختار قانونی را برای مقابله با اخبار جعلی دنبال می‌کنند، در کشورهایی همچون ژاپن و سوئد که با تکثر مواجه ایم نیز، برای مقابله با اخبار جعلی مکانیزم‌هایی همچون انتشار اخبار از مبانی اصلی وجود دارد، یعنی ساختارهای رسمی سعی می‌کنند نیاز مخاطبان را پوشش دهند و علاوه بر اینها نظامی برای رتبه بندی اخبار راه اندازی شده است، یعنی بنا بر تشخیص مخاطبان اخباری که اعتبار بالاتری دارند در صدر اخبار قرار می‌گیرند.

زردار با بیان اینکه در کشوری مانند آمریکا، نهادهای علمی مأموریت سومی به غیر از آموزش و پژوهش یعنی ارتباط با جامعه را دنبال می‌کنند، گفت: در این کشور درون شبکه پزشکی روزنامه نگاران برجسته ای وجود دارند که منبع بسیاری از رسانه‌های معتبر به شمار می‌روند و در بحرانی مانند کرونا صدایشان شنیده می‌شود، یعنی نخبگانی وجود دارند که حتی علی رغم مقاومت دولت، با اخبار جعلی مقابله می‌کنند.

وی با بیان اینکه آنچه در فضای رسانه‌ای کشور ما در دوران کرونا برای مقابله با اینفودمی تجربه شده پیچیده‌تر از آن است که بتوان برای آن الگوی روشنی تصویر کرد، افزود: البته تلاش‌های مؤثری هم در ستاد ملی مقابله با کرونا انجام شده است که از جمله آنها می‌توان به شرکت دادن رسانه‌های اجتماعی در فرایند خود اشاره کرد.

زردار تاکید کرد: می‌توان گفت برای مقابله با اینفودمی در دنیا استراتژی قطعی وجود ندارد اما در کشور ما شاید استفاده از اقتدار در کوتاه مدت بتواند در مقابله با اخبار جعلی از سایر استراتژی‌ها موفق تر عمل کند.

وی همچنین در ادامه این نشست با اشاره بر لزوم وجود کانال‌های اطلاع رسانی مورد اعتماد در شرایط کنونی گفت: تحمل ابهام در مردم کشور ما پایین است و غالباً ترجیح می‌دهند به جای مراقبت‌های بهداشتی طولانی مدت، با جست و جوی کلیدواژه درمان قطعی کرونا با این ویروس مقابله کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه در انتشار اخبار جعلی، بعد روانی افراد جامعه نیز نقش پررنگی دارد، یادآور شد: جریان یافتن اخبار جعلی بسیار روان تر از اخبار درست است و زمانی که با سیل اخبار مواجه ایم، اخباری که آرامش بیشتری را برای ما در پی دارند از مقبولیت بیشتری برخوردارند.

وی در پایان تاکید کرد: لازم است با به کار گیری سیاست‌های سختگیرانه تر در شرایط بحرانی مسیرهای اصلی اخبار جعلی شناسایی و مسدود شوند.