زنان طبق قانون می‌توانند هر زمان که خواستند مهریه خود را مطالبه کنند و در این صورت دادگاه خانواده رأی به پرداخت آن توسط زوج می‌دهد، اما قانون این پیش‌بینی را نیز دارد که در شرایط خاص مردانی که توانایی پرداخت مهریه همسرشان را ندارند درخواست اعسار بدهند و مبلغ مورد نیاز را قسط‌بندی کنند. نسترن مه‌آبادی، حقوقدان و وکیل دادگستری، در یادداشتی اختصاصی برای اعتمادآنلاین نمونه‌ای از احکام پرداخت مهریه و شرایط اثبات اعسار را توضیح داده است.
حکم پرداخت مهریه
با صدور گواهی از اداره ثبت امکان ثبت دادخواست مطالبه مهریه فراهم می‌شود. مطابق ماده ۴ قانون حمایت خانواده رسیدگی به دعوای مهریه در صلاحیت دادگاه خانواده است. پس از ثبت دادخواست به همراه ضمائم آن از جمله گواهی اخذشده از اجرای ثبت و سند ازدواج یا رونوشت آن و… دادخواست به شعبه‌ای از شعب دادگاه خانواده برای رسیدگی ارجاع می‌شود و مطابق با میزان مهریه مطالبه‌شده در دادخواست حکم به محکومیت خوانده (زوج) به پرداخت مهریه صادر می‌شود. در رأی صادره از دادگاه خانواده ۲۰ روز مهلت اعتراض در نظر گرفته می‌شود و زوج یا زوجه، هر کدام که نسبت به رأی اعتراضی دارند می‌توانند به آن اعتراض کنند و در یکی از شعب دادگاه تجدید نظر به اعتراض‌شان رسیدگی می‌شود. نمونه رأی محکومیت مهریه:
رأی دادگاه
«در خصوص دعوی خانم ……………….. فرزند ……………… با وکالت خانم/ آقای …………………. به طرفیت آقای …………………. فرزند ………………. به خواسته صدور حکم به اعسار از پرداخت هزینه دادرسی برای وصول مهریه و نیز الزام همسر خود به پرداخت مهریه به تعداد ۱۱۴ عدد سکه تمام بهار آزادی دادگاه با احراز رابطه دائم زوجیت طرفین به دلالت تصویر مصدق سند نکاحیه پیوست دادخواست در خصوص اعسار خواهان با توجه به اینکه مسجلین استشهادیه عدم توانایی زوجه برای پرداخت هزینه دادرسی را تصدیق کرده و زوجه دانشجو می‌باشد و خوانده در دادگاه حاضر شده و دلیلی بر ملائت ایشان ارائه نداده است مستنداً به ماده ۵ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، خواهان را از هزینه دادرسی در پرونده حاضر موقتاً تا زمان اجرای حکم معاف می‌نماید و در خصوص تقاضای دوم خواهان مبنی بر مطالبه مهریه نظر به اینکه خوانده در دادگاه حاضر شده و دلیلی بر پرداخت مهریه همسرش به دادگاه ارائه نداشته عنایتاً به مندرجات سند نکاحیه و مستنداً به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و تبصره الحاقی آن دادگاه حکم به محکومیت خوانده به پرداخت ۱۱۴ عدد سکه تمام بهار آزادی به انضمام خسارات دادرسی از بابت مهریه و مبلغ 990/566/14 تومان بابت هزینه دادرسی را در حق خواهان صادر و اعلام می‌دارد. حکم صادره حضوری و ظرف ۲۰ روز قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان تهران است.»
پس از گذشت مدت زمان ۲۰ روز و اتمام مهلت اعتراض یا پس از اعتراض و صدور رأی قطعی، زوجه باید به سرعت با تقاضای کتبی، برای تشکیل پرونده اجرایی و صدور اجراییه اقدام کند. اجراییه‌ای با این مضمون صادر می‌شود:
محکوم له: خانم x به نشانی: ……….
محکوم علیه: آقای y به نشانی: …………
بسمه تعالی
به موجب درخواست اجرای حکم شماره دادنامه مربوطه …………..97099 محکوم علیه محکوم به پرداخت مهریه به میزان …….. عدد سکه تمام بهار آزادی و خسارات دادرسی به میزان ………. تومان و نیم عُشر دولتی می‌باشد.
بیشتر بخوانید: مراحل مطالبه مهریه؛ از ابتدا تا پایان
نحوه تنظیم دادخواست اعسار
مرد که محکوم به پرداخت مهریه شده است موظف است ظرف ۱۰ روز ترتیبی برای پرداخت مهریه اتخاذ کند. از طرف دیگر این امکان برای مرد (زوج) وجود دارد تا ۳۰ روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود دعوای اعسار مطرح کند، ضروری است که در اینجا معنی کلمات اعسار و معسر را با هم بررسی کنیم.
اعسار در لغت‌نامه دهخدا به معنای نیازمند شدن و تنگدست گردیدن آمده است و معسر به شخص نیازمند، فقیر و تهیدست گفته می‌شود؛ در اصطلاح حقوقی معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی جز مستثنیات دین قادر به تأدیه دیون خود نباشد. بنابراین مردی که توانایی پرداخت مهریه را ندارد این ناتوانی را با ارائه دادخواستی تحت عنوان اعسار در دادگاه مطرح می‌کند. هرگونه ادعایی از جمله ادعای اعسار باید در دادگاه ثابت شود و برای اثبات اعسار که اصولاً از راه شهادت است مرد باید شهادت‌نامه کتبی حداقل دو شاهد را به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضمیمه کند؛ به عبارت دیگر شاهد باید علاوه بر هویت، شغل، میزان درآمد و نحوه قانونی امرارمعاش مدعی اعسار، به این امر تصریح کند که با مدیون (زوج) به مدتی که بتواند نسبت به وضعیت معیشت او اطلاع کافی داشته باشد، معاشرت داشته و او افزون بر مستثنیات دین (لوازم اولیه و ضروری زندگی مثل تاکسی برای کسی که راننده تاکسی است) هیچ مال قابل دسترسی ندارد که بتواند به وسیله آن دین خود را بپردازد. پس از ثبت دادخواست، دادگاه مکلّف است نسبت به بررسی وضعیت مالی مرد به منظور روشن شدن میزان دارایی او اقدام کند، در صورتی که اعسار مرد ثابت شود دادگاه ضمن صدور حکم اعسار با ملاحظه وضعیت مرد، مهلت مناسبی برای پرداخت می‌دهد یا حکم تقسیط بدهی را صادر می‌کند. دادن مدت یا قسط‌بندی کردن، مانع مطالبه مهریه از اموالی که مرد در آینده به‌دست می‌آورد یا مطالبات او نیست؛ البته با صدور حکم اعسار دیگر امکان جلب زوج و زندانی کردن او وجود ندارد.
نمونه رأی اعسار
«خواسته: اعسار از پرداخت مهریه
دادگاه با توجه به محتویات پرونده ختم رسیدگی را اعلام و مبادرت به صدور رأی می‌نماید
رأی دادگاه
در خصوص دادخواست آقای ……………….. فرزند …………… به طرفیت خانم………… فرزند ………… با وکالت خانم نسترن مه ابادی ………………… خواسته صدور حکم اعسار از پرداخت مهریه مقرر در دادنامه شماره ……….. و تقسیط آن با عنایت به جامع محتویات پرونده نظر به اینکه خواهان جهت اثبات ادعای خود به شهادت شهود استناد نموده و شهود وی نیز گواهی نموده‌اند که خواهان قادر به پرداخت نقدی و یکجای محکوم به نمی‌باشد و خوانده دلیلی دال بر تمکین مالی خواهان ارائه نکرده لذا دادگاه دعوی خواهان را به کیفیت مذکور مقرون به واقع تشخیص داده و به استناد مواد ۷ ، ۹ و ۱۱ از قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۹۴ احراز اعسار خواهان از پرداخت یکجا و نقدی محکوم به، حکم تقسیط آن به صورت هر چهار ماه یک سکه تمام بهار آزادی تا تسویه کامل محکوم به ۱۱۴ سکه تمام بهار آزادی، به خوانده پرداخت نماید، صادر و اعلام می‌نماید. بدیهی است چنانچه خوانده اموالی بعد از خواهان به دست آورد می‌تواند نسبت به وصول محکوم به از محل آنها اقدام نماید. رأی صادره حضوری و ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.»
تعدیل اقساط مهریه
با صدور حکم قطعی اعسار هر یک از زوج یا زوجه می‌توانند با تقدیم دادخواست تعدیل اقساط را از دادگاه بخواهند برای مثال در رأی فوق‌الذکر که مرد محکوم به پرداخت مهریه، هر 4 ماه یک سکه شده است وی با کاهش در آمدش یا بالا رفتن قیمت سکه و زن نیز با عنایت به نرخ تورم و افزایش درآمد مرد می‌تواند تقاضای تعدیل اقساط را مطرح کند به عبارت دیگر در تعدیل اقساط مرد تقاضای کمتر شدن مقدار قسط و زن تقاضای بیشتر شدن آن را مطرح می‌کند.
موضوع دیگری هم نیاز به توضیح دارد؛ تصور برخی مردم به این صورت است که بیش از ۱۱۰ سکه قابل مطالبه نیست که این تصور کاملاً اشتباه است. مطابق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ «هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت‌های مالی است. چنانچه مهریه بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است.» منظور ماده این است که مثلاً اگر مهریه زن هزار عدد سکه تمام بهار آزادی باشد و مرد توانایی پرداخت داشته باشد، زن می‌تواند آن را مطالبه و دریافت کند، ولی در صورتی که مرد توانایی پرداخت نداشته باشد، نسبت به ۱۱۰ عدد اصل بر توانایی او بر پرداخت است و تا پرداخت حبس می‌شود مگر آنکه بتواند اعسار خود را ثابت کند و مازاد بر ۱۱۰ عدد زن باید دارا بودن مرد را در محکمه ثابت کند.
آخرین دیدگاه