معصومه ابتکار، رئیس اسبق محیط زیست طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: مدتی است که وقتی برای هواشناسی به سایت‌های جهانی مراجعه می‌کنم، می‌بینم در ارتباط با میزان تابش اشعه «ماورای بنفش» یا «یو وی» هشدار می‌دهند و برای تهران (و به تبع نقاط مختلف ایران) تا رقم ۱۰ را نشان می‌دهند. واحد سنجش تابش، میلی وات در سانتی‌متر مربع است و نمایه تابش فرابنفش که از یک تا یازده است، میزان آسیب اشعه را بیان می‌کند؛ هشداری جدی که باید شهروندان شرایط حضور در چنین وضعیت مخاطره‌آمیزی را برای سلامتی خود رعایت کنند. اخیرا نیز به خبری درباره ۱۲۵ هزار مورد جدید سرطان بر خوردم و این یادداشت را از جنبه رشته خود و نیز تجربه‌ای که در حوزه محیط زیست داشتم، می‌نویسم تا نکاتی را با هموطنان عزیز در میان بگذارم:
نخست اینکه امروزه بسیاری از سرطان‌ها قابل پیشگیری است. ثابت شده است که چگونگی تغذیه، تحرک و ورزش، کنترل استرس و عوارض روان تنی آنکه سبب کاهش سطح ایمنی می‌شود و به‌طور کلی سبک زندگی ما در در کنار عوامل ژنتیکی می‌تواند در بیماری‌زایی سرطان موثر باشد. یعنی اگر سبک زندگی خود را در برابر آلاینده‌ها و آسیب‌هایی که می‌زنند، اصلاح کنیم و بهبود ببخشیم، می‌توانیم با سرطان مقابله کنیم. بنابراین هم مردم در سطح فردی و سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های تخصصی و هم دولت در سطح اجتماعی باید برنامه‌ریزی‌های درست داشته باشند. دوم اینکه بعضی از عوامل سرطان به مسائل زیست محیطی بازمی‌گردد. محیط زندگی انسان امروزه مملو از آلاینده‌ها و ترکیبات شیمیایی در هوا، آب، غذا مانند بقایای سم و کود فرآورده‌های کشاورزی و نیز میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها است که به عنوان عوامل ایجاد سرطان مطرح هستند. عوامل شناخته‌شده‌ای که لازم است مورد تاکید قرار گیرد، مساله اشعه یو وی بتا و تخریب لایه اوزون است. لایه اوزون یک لایه حفاظتی است در جو بوده و در واقع حافظ جو در برابر اشعه نامطلوب خورشید یعنی یو وی بتا است.
تخریب لایه اوزون که به دلیل مواد شیمیایی ساخته شده توسط بشر صورت گرفت، از حدود ۳۰ سال پیش شناخته شد و کنوانسیون وین و پروتکل مونترال برای مقابله با مواد مخرب آن شکل گرفت. در بین کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های محیط زیستی این دو نسبتا موفق ارزیابی می‌شوند، چرا که کشورها با هدف‌گذاری‌های مشخص برای آن اقدام کردند و موفقیت‌های خوبی به دست آمد. این کنوانسیون هرساله نشست تخصصی دارد. در دوره مسوولیتم در برخی از این نشست‌ها به عنوان نماینده ایران در سطح وزرا شرکت کردم و هموطنان عزیز بدانند که ایران جزو کشورهایی بوده که در بسیاری از مراحل توانسته مواد مخرب لایه اوزون را از فرآیندهای مختلف صنعتی حذف کند و بابت تلاش‌هایش در این زمینه مورد تقدیر جهانی نیز قرار گرفته است. با این حال و به رغم آنکه روند تخریبی لایه اوزون تا حدی مهار شده، هنوز نگرانی‌هایی وجود دارد؛ از جمله اینکه کماکان تابش یو‌وی بتا بیش از حد مجاز برای انسان است که البته میزان استاندارد آن برای تولید ویتامین دی ضروری و مطلوب است. همچنین اثرات نامطلوبی را بر طبیعت می‌گذارد و می‌تواند به فتوسنتز و انبارش کربن در گیاهان آسیب جدی بزند. این مساله با گرمایش زمین و افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای نیز ارتباط دارد و مطالعات علمی اخیر بر آن صحه گذاشته است. ولی از مهم‌ترین آثار افزایش این تابش سرطان پوست است. گزارش‌های 2019 حاکی از حدود چهار میلیون کارسینومای بازال سل، دو میلیون و چهارصد هزار کارسینومای اسکواموس سل و سیصد هزار ملانومای بدخیم است. این موارد اگرچه در بعضی کشورها کاهش یافته و در بعضی مهار شده، ولی کماکان مساله‌ای جدی است. همین‌طور بیماری‌های چشمی که سبب اختلالات بینایی می‌شود ۸ درصد شایع بوده و دو نوع آب مروارید مرتبط با یو وی مطرح است؛ آب مروارید هسته‌ای و کورتیکال که افراد ۲۰ سال به بالا و درصدی هم در افراد ۶۰ سال به بالا را در نواحی مختلف مبتلا کرده است.
البته چنانچه گفته شد اشعه یو وی فوایدی هم دارد که مهم‌ترینش تامین ویتامین دی بوده و همچنین دانش روز نشان داده در کشتن ویروس‌ها و میکروب‌ها موثر است. در دوره همه‌گیری کرونا نیز این بحث مطرح بود که میان تابش اشعه یو وی و انتشار کووید رابطه‌ای است و آیا افزایش تابش در برخی کشورها باعث غیرفعال کردن ویروس کرونا شده؟ که این هم بحث مهمی است. تابش یو وی در تجزیه مواد ارگانیک و موجودات مرده در آب و خاک و آزاد کردن دی اکسید کربن و گاز متان که گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شوند، نقش مفید دارد و جزو فواید آن است. در عین حال تاثیر یو وی در بحث گرمایش زمین اینگونه است که می‌تواند آن را تشدید کند و به زیست بوم‌ها، گیاهان و تنوع زیستی آسیب بزند. بنابراین بر سر این موضوعات، بررسی‌ها و مطالعاتی مانند تاثیرات آن بر مواد شیمیایی و غیره ادامه دارد و هرسال گزارش‌هایی به پنل‌های تخصصی کنوانسیون وین ارایه می‌شود. اما دستورالعمل‌های لازم برای حفاظت از تابش مضر یو وی برای انسان‌ها چیست؟
نخستین دستورالعمل اطلاع‌رسانی است. در شورای سوم شهر تهران این دستورالعمل را مصوب کردیم و بعد در سازمان حفاظت محیط زیست آن را مورد تاکید قرار دادیم. از جمله مکاتبه و پیگیری با دستگاه‌های ذی‌ربط که باید در کنار اطلاعات هواشناسی، اطلاعات مربوط به تابش اشعه یو وی مخصوصا در فصولی که این تابش افزایش پیدا می‌کند، اطلاع‌رسانی شود. مثلا در روزهایی که تابش زیاد است مانند همین روزهایی که الان در آن قرار داریم به مردم گفته شود تا میزان حضور زیر نور آفتاب مخصوصا برای کودکان کاهش پیدا کند. همچنین افرادی که شغل‌شان ایجاب می‌کند مثلا کشاورزان عزیز از کلاه‌های آفتابگیر استفاده کنند. اگرچه استفاده از کرم‌های ضدآفتاب هم توصیه می‌شود ولی بهترین کار اجتناب از حضور طولانی زیر تابش مستقیم آفتاب و وسایلی است که سبب سایه می‌شود. در مورد حفاظت از چشم نیز استفاده از عینک‌های آفتابی استاندارد مورد تاکید است. این آگاهی‌رسانی و عمل به آن می‌تواند از سرطان پوست و آب مروارید پیشگیری کند. توصیه دیگر فعال بودن در همکاری‌های جهانی علیه تخریب محیط زیست و به تبع آن نجات انسان‌ها از شرایط سخت زندگی است. همراهی با جامعه جهانی در حوزه محیط زیست نشان می‌دهد که کشور ما برای چند جانبه‌گرایی اهمیت قائل است. این امر می‌تواند وجهه عمومی کشور را ارتقا بخشد و هم بهره‌گیری از خدمات و تبادل تجربه مشترک در این حوزه مهم را میسر کند. بنابراین از دولت انتظار می‌رود در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد و رسانه ملی و سایر رسانه‌ها نیز به آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی مبادرت ورزند. ما باید به‌طور مستمر به آموزش اصلاح سبک زندگی همت گماریم تا شاخص‌های سلامت شهروندان ایرانی به صورت فزاینده بهبود یابد.
آخرین دیدگاه