شهید آیت الله محمدباقر صدر یکی از شخصیت های نادر جهان اسلام است. مهمترین ویژگی شهید صدر ارائه چارچوبی منسجم از دستگاه فکری اسلام است.
حتی اگر شهید صدر در حوزه علمیه تحصیل نکرده بود از نوادر روزگار ما بود؛ بی شک در فضای حوزه علمیه و چارچوب حوزههای علمیه، شخصیت شهید سید محمد باقر صدر استثنایی و بسیار ویژه است؛ از سویی ایشان فرزند خاندانی با سابقه نهصد سال فقاهت است؛ از سوی دیگر شرایط شخصی یتیم شدن در کودکی، فقر، خود اتکایی در تحصیل و رشد عجیب درسی که نمیشود برای آن مثالی پیدا کرد.
از نشانههای نبوغ بسیار زیاد شهید محمدباقر صدر اجتهاد در دوازده سالگی او بود. باور کردنی نیست که آثار ایشان برای ایام کودکی است؛ وی در سن 22 سالگی درس خارج دارد؛ جایی که بزرگان در آن حوزه علمیه تدریس میکردند. کسی باور نمیکند که ایشان به پنجاه سالگی نرسیده است.
در غیاب ائمه معصوم علما باید جلوهای از حضور ایشان باشند؛ غالب علما از جهت سلوک فردی و اخلاقی سعی کردهاند شبیه اهل بیت (ع) باشند؛ هرچند فاصله زیاد است اما در آن پیروی و توسل، مردم آن جلوهها را دیدهاند.
زندگی نماینده ائمه اطهار (ع) باید مجموعهای منسجم در تمام ابعاد زندگی باشد؛ ارتباطات و رسانههای جدید، شناختی جدید را به ارمغان آورده است و سئوالات متعددی در برابر اسلام قرار گرفته است.
مطالب قدیمی مشکلی را از مخاطب جدید حل نمیکند؛ اجتهاد به معنای سنتی که احکام دین را از منابع اصیل استخراج کند و تنها احکام نماز و روزه را بگوید، پاسخگوی بشر امروز نیست؛ اینجا به اجتهادی نیاز داریم که کلیت علم و دین را بفهمد و بتواند پاسخ بدهد.
اجتهاد به معنای سنتی، در بعضی موارد نوعی تقلید است. برخی از اساتید فعلی، آرای علمای قدیم را در سینه دارند و آنها را بازگو میکنند؛ این کار بسیار ارزشمند است اما اجتهاد برای زمان فعلی نیست؛ گاهی اوقات به دلیل محیط اجتماعی جرأت نوآوری نداشتهایم، در نتیجه خیلی از اشکالات و ایرادات در حوزه علمیه به وجود آمده است و به این خاطر نمیتواند مشکلی حل کند.
سفر رهبر معظم انقلاب به قم و صحبت برای انجام تغییراتی در حوزههای علمیه را به یاد داریم. سخنرانی رهبر معظم انقلاب نشان از خواست ایشان برای ایجاد تحولی اساسی در حوزههای علمیه بود که به دلیل فشارهای مختلف، فضای ایستادگی جدی نشد.
استاد سید ابوالحسن اصفهانی فرمودند اجتهاد «منطق پیغمبر فهمی» است؛ مجتهد کسی است که به اندازه توان خود تشخیص دهد پیامبر (ص) درباره موضوع فعلی چه تصمیمی میگرفت؛ اگر پیامبر اکرم (ص) با این سئوال مواجه میشد چه میکرد؛ در نتیجه اینجا پیام امام، پیامبر و خدا است پیام فقه، اصول و تفسیر نیست.
اجتهاد جلوهای از رفتار ائمه است که شناخت همگن، منسجم و منضبط با یک دستگاه فکری روشن از دین ارائه میکند. نخست اینکه عالم باید خود این دستگاه فکری را دریافت کند و دوم اینکه آن را منتقل کند؛ چنین مواردی زیاد نبوده است و اگر هم بوده، امکان عرضه خود را پیدا نکرده است؛ البته عمر کوتاه شهید محمدباقر صدر نیز باعث شد که فرصت تبیین اندیشه خود را پیدا نکند.
مهمترین ویژگی شهید صدر، پیدا کردن چارچوبی منسجم از دستگاه فکری اسلام است. شهید محمدباقر صدر توانست پیام دین را برای انسان امروز بیان کند؛ این مهمترین جنبه شهید صدر است و دریغ و افسوس از اینکه جنایت وحشتناک صدام فرصت نداد که این شخصیت بینظیر بتواند این دستگاه فکری را بیشتر تبیین کند.
شهید صدر میتوانست با سفر به کشورهای اروپایی خود را از مهلکه نجات دهد، اما ایستادگی و شهادت را برگزید و جهان معاصر ما از ایشان محروم شد؛ هرچند آثار ایشان به صورت منسجم در اختیار همگان قرار دارد.
چگونه باید اندیشه شهید صدر را ترویج داد؟ ابتدا باید شخصیت خود شهید صدر را به درستی تبیین کرد؛ حتی مخاطبان نخبه و متخصص با شخصیت شهید صدر آشنا نیستند؛ کتابهایی مانند «نا» و آثار عمومیتر درباره ایشان، باید ترویج و خوانده شود؛ به شکلهای دیگری مانند برگزاری همین نشستهای علمی نیز لازم است که فعالیتهایی برای شناخت شخصیت شهید صدر صورت گیرد.
آثار امام موسی صدر، مکمل آثار شهید محمدباقر صدر است. این دو در کنار هم چشمانداز روشنتری را ارائه میکند؛ اول اینکه امام موسی صدر ارتباط بینالملل بیشتری داشت؛ دوم اینکه شهید محمدباقر صدر تجربیات اجتماعی، علمی و فرهنگی محدود به جامعه شیعه و حوزه نجف داشت اما امام موسیصدر با عمر طولانیتر و فعالیتهای بیشتر توانست آن اندیشهها و افکار را با شرایط روز تطبیق کند؛ تلفیقی از امام موسی صدر با شهید محمدباقر صدر بسیار سودمندخواهد بود.
* سخنرانی در برنامه لایو اینستاگرام پژوهشگاه شهید صدر با عنوان «شخصیتشناسی شهید صدر»
آخرین دیدگاه