شفقنا نوشت: نویسنده کتاب«حکمرانی علوی» گفت: متاسفانه وقتی وضعیت فعلی را با سخنان حکیمانه امیرالمومنین(ع) مقایسه می کنیم، می بینیم چقدر تا معیارهای حکمرانی علوی فاصله داریم.

کتاب «حکمرانی علوی» تالیف اسماعیل منصوری لاریجانی در ۳ بخش و ۲۶ فصل نوشته شده است و در مقدمه کتاب، با بهره گیری از نهج البلاغه، امام علی (ع) را از زبان خودش معرفی می کند. بخش اول به نظام سیاسی حکمرانی علوی پرداخته و طی ۷ فصل بر پایه شناخت اهداف سیاسی و آرمان‌های نهفته در پس حکمرانی امیر مؤمنان(ع) به نگارش درآمده است. این کتاب در بخش دوم به شرح «وظایف کارگزاران و دولتمردان در حکمرانی علوی» در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دفاعی و امنیتی پرداخته است و بخش سوم نیز به «فلسفه امنیت و دفاع در حکمرانی علوی» اختصاص یافته است.

به مناسبت میلاد پرسرور امیرالمومنین علی بن ابیطالب (ع)، گفت وگوی کوتاهی با اسماعیل منصوری لاریجانی این نویسنده دینی انجام داده ایم که در ادامه، تقدیم خوانندگان ارجمند می شود:

قسط پیش درآمد و مقدمه رسیدن به عدالت است

اسماعیل منصوری لاریجانی عدالت و اندیشه عدالتخواهانه امام علی (ع) را برآمده از قرآن کریم دانسته و بیان داشت: قرآن کریم، «عدالت گستری» را پیشینه تخلق به اخلاق الهی و تخلق به اخلاق الهی را پیشینه «معرفت الله» می داند یعنی عدالت نباشد، اخلاق نیست و اخلاق نباشد -نعوذ بالله- خدا نیست.

او با اشاره به آیه «کونوا قوامین شهداء بالقسط»، گفت: برخی بین قسط و عدل تفاوت قائل نشدند درحالیکه قسط پیش درآمد و مقدمه رسیدن به عدالت است یعنی انسان باید مقدمات عدالت را فراهم کند.

نویسنده کتاب «حکمرانی علوی» با بیان اینکه مهمترین این مقدمات قرارگرفتن هرچیزی در جای خودش است، به روایتی از امیرمومنان (ع) اشاره کرد و گفت: از امام علی (ع) درباره عدل و بخشش سئوال کردند. ایشان در پاسخ – که در کلمات قصار نهج البلاغه ذکر شده است- می فرمایند: «وضع شیء فی موضعها؛ عدالت قراردادن هرچیزی در جای خودش است یعنی هرکس به اندازه نیاز و شایستگی اش مورد توجه قرار می گیرد». درواقع، عدالت محور همه اجزاء، نظامات و مولفه های بشری حکومت است.

او با بیان اینکه ظهور عدالت در حوزه نظام سازی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی خانواده جلوه های متفاوتی دارد، گفت: امام علی(ع) خطاب به مالک اشتر می فرماید: « وَلْیَکُنْ أَحَبَّ الاْمُورِ إِلَیْکَ أَوْسَطُهَا فِی الْحَقِّ، وَأَعَمُّهَا فِی الْعَدْلِ؛ بهترین کارها برایت میانه روی در صراط حق و عمومیت بخشیدن به عدالت است». ایشان این نکته را در تبیین این «وسط» بودن می خواهند بگویند که ما قبل از هرچیز باید به «عدالت نفسانی» برسیم.

فساد مدیران ناشی از عدم توجه به عدالت نفسانی است

منصوری لاریجانی تصریح کرد: عدالت در منظر امام علی (ع)، ظلم نکردن به دیگران و دستگیری از تهیدستان است. ایشان حتی در توصیه به کارگزاران خود به ساده زیستی و توجه به مستمندان تاکید می کنند و مراقبت می کنند که کارگزاران از محدوده «عدالت» خارج نشوند چنانکه در داستان عثمان بن حنیف وقتی آگاه می شود که او دعوت فرد متمول و ثروتمند بصره را پذیرفته، بی درنگ نامه توبیخ آمیزی به وی می نویسد و می فرماید: «گمان نمی کردم دعوت گروهی را بپذیری که فقیران را به سفره رنگارنگ آنان راهی نیست و تنها اغنیاء بر سر سفره آنان دعوت شده اند».

او ظهور عدالت در مدیر جامعه را نتیجه «عدالت نفسانی» در او دانست و گفت: انسان مجموعه ای از قوای عادله، غضبیه، شهوانیه و… است که هریک دارای قلمروی هستند، عدالت در اینجا اینگونه تعریف می شود که انسان بتواند بین تمام آنها تعادل برقرار کند.

این استاد دانشگاه، فساد مدیران در یک جامعه را ناشی از عدم توجه به عدالت نفسانی دانست و گفت: آنها که قدرت و موقعیت بیشتری دارند، مفسد می شوند چون از درون به عدالت نرسیدند لذا بیشتر فسادها از راس شروع می شود و مسئولین، زمینه های فساد را فراهم می کنند.

زهد و ساده زیستی لازمه اعمال عدالت در جامعه است

او زهد و ساده زیستی را لازمه اعمال عدالت در جامعه دانست و عنوان کرد: امام علی (ع) در این زمینه می فرماید: « إنَّ اللّه َ تعالی فَرَضَ علی أئمّةِ العَدلِ أن یُقَدِّروا أنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النّاسِ ، کَیْ لا یَتَبیَّغَ بالفقیرِ فَقْرُهُ؛ خداوند بر پیشوایان عادل واجب کرده است که خود را با مردم ناتوان همسان کنند، تا تنگدستیِ فقیر، او را به طغیان نکشاند».

منصوری لاریجانی در این زمینه به داستانی اشاره کرد و گفت: «وقتی امام علی (ع) حکم عثمان بن حنیف فرماندار بصره، را صادر می کنند، مامور حضرت می رود که حکم فرمانداری را به او بدهد، می بیند در مزرعه پابرهنه کار می کند. پسرش به او می گوید شما فرماندار شدید و از این به بعد باید کفش بپوشید. عثمان هنگام خداحافظی با اهل خانه، گفت: من با پای برهنه به بصره می روم و باپای برهنه از بصره برمی گردم. اگر با کفش برگشتم به مردم خیانت کردم». مسئولان جامعه اسلامی باید اینگونه باشند و قبل و بعد از انتصابشان تفاوتی نکند.

او افزود: عمده گرفتاری های امروز ما این است که برخی مدیران و مسئولان، دوران مسئولیت را فرصتی برای تحصیل رفاه و کسب سرمایه برای خود و نزدیکانشان می دانند و سطح زندگی آنها به دلیل برخورداری از امکانات عمومی روز به روز از مردم عادی بالاتر می رود و اعتماد عمومی مردم هم نسبت به نظام از این ناحیه تهدید می شود. امام علی (ع) در سخنی فرمودند: « «دخلتُ بلادَکُم بأشمالی‏ هذهِ‏ ورحلتی وراحِلَتی ومَا هی، فإن أَنَا خَرجتُ مِن بِلادِکُم بِغَیرِ ما دخَلتُ، فإنَّنی مِنَ الخائِنینَ؛ وقتی بر شما وارد شدم و حکومت را به دست گرفتم، با این عبا و لباس و مرکب بوده است. در پایان حکومت اگر بیش از آنچه با آنها وارد شدم بیرون روم، به حق از خائنان باشم».

حساسیت امام علی(ع) به سبک زندگی کارگزاران

این نویسنده دینی به نمونه دیگری از دقت امیرالمومنین (ع) در توجه به سبک زندگی کارگزاران اشاره و عنوان کرد: زید بن علا حارثی، استاندار حضرت بود. او مریض می شود، حضرت به عیادت وی می رود. وقتی خانه فراخ و گشاده او را می بیند، به او می فرماید که «اگر این خانه را برای ارباب رجوع درست کردی که از سرما و گرما حفظ شوند و به کارشان رسیدگی کنی، خوب است اما اگر این خانه را برای خودت درست کرده ای، با کدام پول و با اجازه چه کسی؟» او گفت: برادرم مانند شما کرباس می پوشد و نان جو می خورد. حضرت به او فرمود: «خدا از ما دولتمردان تعهد گرفته در حدّ ضعیف ترین مردم جامعه زندگی کنیم».

او تاکید کرد: وقتی کسی پست و مقامی در جمهوری اسلامی می پذیرد باید در حد ضعیف ترین مردم زندگی کند، نه اینکه با حقوق نجومی و استفاده لجام گسیخته از بیت المال و امکانات فراوان بر مردم ریاست کند.

توصیه های مهم امام علی (ع) به کارگزاران

منصوری لاریجانی اظهار داشت: امام علی (ع)، تقوا، توکل، تواضع و فروتنی، انتقادپذیری، جاذبه و دافعه، سعه صدر، ساده زیستی، قاطعیت در تصمیم گیری، توجه به زیردستان و آگاهی و بصیرت را از اوصاف مهم مدیران می دانند و همواره توصیه می کنند که «کرامت ارباب رجوع را حفظ کنید، اهل تهجد و ریاضت باشید، وقت خود را صرف خدمت به مردم و اسلام کنید و از بیت المال حقوق نگیرید». این سبب می شود تا افرادی که شیفته خدمت هستند جلو بیایند. شهید بهشتی فرمود: «ما شیفتگان خدمتیم نه تشنگان قدرت». شیفتگان خدمت یعنی کسی که مدت زمانی در قدرت است، وقت خودش را صرف خدمت به مردم کند.

او ادامه داد: متاسفانه وقتی وضعیت فعلی را با سخنان حکیمانه امیرالمومنین(ع) مقایسه می کنیم، می بینیم چقدر تا معیارهای حکمرانی علوی فاصله داریم. درحالیکه اگر این معیارها مدنظر قرار بگیرد، زمینه های فساد از بین می رود، اعتماد مردم افزایش می یابد، توان ملی بالا می رود و امنیت دفاعی تقویت می شود.

صاحب کرسی سیدحیدرشناسی درباره فاصله ما با عدالت علوی در زمینه اقتصادی گفت: علیرغم گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولان هنوز نتوانستند گرانی و تورم را مهار کنند و بلکه فساد و تبعیض اقتصادی در جامعه بیشتر شده است و این همچنان ادامه دارد. عده ای از پرخوری درحال مرگ هستند و یک عده در فقر دست و پا می زنند.

سبک زندگی زاهدانه امیرالمومنین (ع) مورد توجه مسئولان قرار گیرد

او با اشاره به داستان برخورد امام علی (ع) با عقیل که از روی تنگدستی درخواست سهمی بیشتر از بیت المال داشت، گفت: دقت ها و حساسیت های امام علی (ع) در صرف بیت المال و سبک زندگی زاهدانه ایشان باید مورد توجه مسئولان ما قرار گیرد و از ریخت و پاش های غیرضروری خود و سوء استفاده نزدیکانشان جلوگیری کنند و بلکه بستر فساد اقتصادی را فراهم نکنند.

منصوری لاریجانی در عین حال، اظهار کرد: از لحاظ اجتماعی و مدنی علیرغم دستاوردهای خوبی که داشتیم اما تا حکمرانی علوی فاصله داریم. گرچه از لحاظ سیاسی وضعیت نسبتا خوبی را داریم. اما عمده مشکل ما این است که آنچه را که می گوئیم عمل نمی کنیم. سخن از ولایتمداری و اقتصاد مقاومتی و قناعت در زندگی می کنند اما در نهاد ریاست جمهوری، وزارتخانه ها و… روی فرش چندمیلیاردی راه می روند. به مردم توصیه به قناعت می کنند اما خودشان حقوق نجومی می خواهند. مسافرت های آنچنانی می خواهند، ماشین چندمیلیاردی از بیت المال می خواهند. با همین خوی اشرافی گری از مردم فاصله گرفتند.

مسئولان ما هنوز سبک زندگی سیاسی را یاد نگرفتند

او ابراز عقیده کرد: سبک زندگی سیاسی مهمتر از سبک زندگی عمومی است. مسئولان ما هنوز سبک زندگی سیاسی را یاد نگرفتند و این خیلی دردناک است.

این نویسنده دینی، تنها راه برون رفت از مشکلات کشور را بازگشت به حکمرانی علوی دانست و گفت: اگر تنها به این فراز از سخن امام علی عمل کنیم که « اَلا وَ اِنَّکُم لا تَقدِرونَ عَلی ذلِک وَ لکِن اَعینونی بِوَرَعٍ وَ اجتِهادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سُدادٍ»، همه مشکلات حل می شود.

او با بیان اینکه مدیران در نظام جمهوری اسلامی، معلمان عینی و حقیقی مردم هستند، گفت: وقتی مردم می بینند که مدیر جامعه عدالت را در وجود خود ملکه کرده، صداقت خود را در خدمت به آنها ثابت نموده است، هرچه بگوید عمل می کنند.

منصوری لاریجانی با اشاره به خاطره وزیر بهداشت دولت شهید رجایی عنوان کرد: آقای منافی تعریف می کرد که «شهید رجایی به من گفت تو پزشک هستی و درآمدت خوب است، اما من می خواهم تو را وزیر بهداری کنم. حقوقی که به من می داد، نصف حقوق معاون من بود. بعد موقع رفتن پیکان من را جلوی در دید، گفت این پیکان برای خودت است؟ گفتم بله. گفت: پس از بیت المال استفاده نکن». مبانی را روزهای اول انقلاب خوب داشتیم جلو می بردیم اما کم کم و دوره به دوره فاصله گرفتیم.

اعتراف علمای اهل سنت به حکومت عادلانه امام علی (ع)

او به اعتراف علمای اهل سنت به عدالت امام علی (ع) در کتاب های خود اشاره کرد و افزود: احمد بن حنبل در کتاب خودش، مسند، می نویسد: «امام علی در حکومت خود کاری که کرد، آب فرات را به همه کوچه های کوفه برد. هیچ زمینی نبود که زیر کشت نرود. تا آخر عمرش، در سفره های مردم، نان گندم گذاشت، درحالیکه خودش نان جو می خورد». حالا ببینید ما چطور عمل کردیم؟ همین زمین های کشاورزی که داشتیم از زیر کشت خارج کردیم. چه به روز روستاها آوردیم؟ اینها همه ناشی از فقر و بیچارگی است. تا دیر نشده باید به حکمرانی علوی برگردیم. اقتصاد مقاومتی هم در دل حکمرانی علوی تعریف می شود.

در اندیشه اقتصادی امام علی (ع)، مالکیت مطلق وجود ندارد

نویسنده کتاب«حکمرانی علوی» بیان داشت: امام علی (ع) در نهج البلاغه می فرمایند: «بهترین مدیر کسی است که خود را به زحمت و رنج بیندازد تا مردم در آسایش باشند». همچنین امام باقر(ع) از امیرالمومنین نقل می کند که «هرکس قسمتی از زمین را احیا و آباد نمود تا زمانیکه به آبادی آنجا مشغول است، مجاز است از آن استفاده کند، و بعد از او فرزندانش باید استفاده کنند و این زمین همچنان محل کشاورزی باشد». متاسفانه این دستور مهم اقتصادی در جامعه نادیده گرفته می شود، و به محض اینکه پدر فوت کرد، فرزندان، زمین را قطعه بندی می کنند و با تغییر کاربری به مسکونی آن را می فروشند.

او گفت: در اندیشه اقتصادی امام علی (ع)، مالکیت مطلق وجود ندارد و همه چیز از آن خداست و انسان تنها برای مدتی که در دنیا زندگی می کند در حد نیاز خود می تواند از این مواهب استفاده کند. خدا می گوید: «المال مال الله. همه اموال برای خداست». هرآنچه به انسان اعطا شده اگر در جای خود مصرف نشود، اسراف و تبذیر است. چه لزومی دارد میلیاردها سرمایه و هکتارها زمین داشته باشم؟

۲۱۲۱۷