انتصابات فامیلی ،«عملیات روانی» یا پاشنه آشیل دولت؟

مزیت دیگر تشکیل کمیه حقیقت یاب، روشن شدن ابعاد و دامنه واقعی انتصاباتات فامیلی در دولت است تا تصمیمات سکاندار قوه مجریه درباره این انتصاب‌ها از دو آفت خطرناک «بزرگ نمایی» از سوی منتقدان و «کوچک نمایی» توسط اطرافیان وی در امان بماند.

رئیسی در سفر قم اعلام کرد : «متأسفانه، نقاط قوت این دولت را با عملیات روانی، نقاط ضعف جلوه می‌دهند و برای مثال درحالی‌که این دولت به دور از فامیل‌بازی تشکیل‌شده اما تلاش می‌کنند طور دیگری آن را به مردم معرفی کنند.»

متهم‌سازی منتقدان «انتصابات فامیلی» به «عملیات روانی» از سوی رئیسی در حالی بیان شد که هم‌زمان با سخنان وی رسانه‌ها تصویر حکم رضا طاهرخانی داماد رجب رحمانی نماینده تاکستان به‌عنوان فرماندار دماوند را منتشر کردند، حکمی که امضای استاندار تهران، پای آن نقش بسته است.

اما این تمام ماجرا نیست، اندکی پس از استقرار دولت سیزدهم، خبرها و مستنداتی پیرامون انتصابات فامیلی در رسانه‌ها و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد که به‌تدریج، افزایش جهشی تعداد منصوبان، توجه افکارعمومی را به خود جلب کرد. طبیعی است، مرور همه منتشرشده‌ها، در حوصله مخاطبان نیست اما به مصداق «مشت، نمونه خروار» چند مورد قابل اشاره است:

میثم نیلی که از سوی وزیر ارشاد حکم عضویت در هیات امنای بنیاد سینمایی فارابی را دریافت کرده، برادر مقداد نیلی داماد ابراهیم رئیسی است

زینب کدخدا با حکم سرپرست دانشگاه علوم پزشکی تهران، به سمت رئیس دانشکده دندانپزشکی منصوب شد. این درحالی‌که است برخی رسانه‌ها خبری حاکی از اینکه او دخترخاله همسر ابراهیم رئیسی است، منتشر کردند که تکذیبی درپی نداشت.

مسعود فیاضی، برادر داماد زاکانی و معاون زاکانی در مرکز پژوهش‌های مجلس، از سوی رئیسی به‌عنوان وزیر پیشنهادی آموزش‌وپرورش معرفی شد که البته پشت سد «بهارستان» ماند و نتوانست رأی اعتماد بگیرد.

غلامحسین اسماعیلی رئیس دفتر رئیس‌جمهور با صدور حکمی، محمدمهدی رحیمی، باجناق فریدالدین حدادعادل را به سمت «مدیرکل روابط عمومی» منصوب کرد.

سایت تابناک وابسته به محسن رضایی خبر داد که «سیدمحمدمهدی احمدی (داماد محسن رضایی) به‌عنوان مدیرعامل بانک شهر برگزیده شد؛ خبری که ظاهراً به مذاق عده‌ای خوش نیامده است». درپی واکنش‌های اعتراضی، او اعلام کرد که «زمانی که از او درباره این موضوع سؤال کردند او در پاسخ عنوان کرد که استخاره کرده و بد آمده در نتیجه از این سمت انصراف داده است! البته احمدی هم‌اکنون قائم‌مقام بانک شهر است و آن پست در استخاره بد نبوده است!

الهام اکبری مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور آموزش‌های شهروندی ، همسر احمد نادری نماینده مجلسی است که اخیرا رفتنش به ورزشگاه رئال مادرید را برای «مردشناسی»دانسته بود ، جنجالی شد.

سجاد صفارهرندی مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری پسر محمدحسین صفارهرندی-عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام

حسین عامریان فرزند لاله افتخاری نماینده اصولگرای مجلس درست یک هفته بعداز آنکه مشی دولت رئیسی را مشی پیامبر توصیف کرده بود، به سمت ریاست موسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد رسید.

جواد اوجی وزیر نفت در حکمی پیام کهتری انور از نزدیکان سعید جلیلی را به‌عنوان مشاور وزیر و مدیرکل دفتر وزارتی منصوب کرد. مدتی بعد، باشگاه خبرنگاران وابسته به صداوسیما، سند استخدام او را منتشر کرد که نشان می‌داد با دستور ویژه وزیر حقوق ۳۲ میلیون تومانی دریافت می‌کند. واکنش وزارت نفت، شکایت از خبرنگار افشاگر بود اما او در دادگاه تبرئه شد

این‌ها، نمونه‌های اندکی از انتصابات فامیلی رسمی است و البته حجم خبرهای رسمی و غیررسمی رسانه‌ای درباره انتصابات بسیار گسترده‌تر بوده است. اولین واکنش حامیان دولت، سکوت بود اما با افزایش فشارها درصدد توجیه و دفاع برآمدند. ازجمله، یدالله گنجی مدیرمسئول وقت روزنامه جوان در سرمقاله‌ای، انتقاد از انتصابات فامیلی را ظلم به این افراد دانسته و نوشت: «اگر فرزندان مسئولان نظام لیاقت و شایستگی داشتند باید در صندلی‌های مدیریتی قرار بگیرند. اکنون دهه ۶۰ نیست که بگوییم فرزندان و منسوبین مسئولان بروند نجاری، مکانیکی … اینکه طبق هیچ قاعده‌ای نباید فرزندان منصوبین نظام وارد کار حاکمیتی شوند، ظلم مضاعف به بخشی از آینده‌داران این کشور است.»

گنجی همچنین با حضور در یک برنامه تلویزیونی گفت: «اینکه بگویند فلان وزیر، برادر داماد فلانی است که نشد نشانه رانت‌بازی، هر کس که ظرفیت دارد و به نظام اسلامی معتقد و ملتزم است می‌تواند وارد چرخه مدیریتی شود، مگر می‌شود همه بروند کار آزاد کنند؟». گام بعدی، انتشار تکذیبیه‌هایی معدود و اغلب، غیراقناعی بود و سپس با استناد به همین کم شمار تکذیبیه‌ها تلاش شد تا کل انتصابات فامیلی در دولت، انکار شود.

افرادی مانند فریدون عباسی نماینده مجلس حامی دولت تأکید داشتند که «بعضی از افراد با مسئولان رده بالاتر، حداقل نسبت فامیلی یا آشنایی دور دارند که این موارد را نباید بزرگ کرد … نباید جامعه را از خدمات افراد شایسته محروم کرد».

درنهایت هم روزنامه کیهان هم به‌جای پاسخگویی اقناعی به منتقدان، آنان را نواخت و نوشت: «فضاسازی پادوهای رسانه‌ای اشرافیت مدعی اعتدال و اصلاحات علیه دولت جدید در حالی است که طیف حاکم بر دولت سابق، مصداق بارز خویشاوندسالاری و فامیل بازی در انتصابات و همچنین ایجاد موقعیت‌های رانت‌خواری محسوب می‌شدند» و همین خط دهی تبلیغی به پاسخ تکراری حامیان دولت در قبال منتقدان انتصابات فامیلی تبدیل شد.

این ادعای کیهان در حالی مطرح می‌شد که محدود کردن دایره انتقادها از انتصاب‌های فامیلی به ادعای «فضاسازی پادوهای رسانه‌ای اشرافیت مدعی اعتدال و اصلاحات»، پایه در واقعیت نداشت و صحن علنی مجلس شاهد موضع‌گیری‌های تندی مانند سخنان موسوی لارگانی اصولگرا بود که ضمن طرح سؤال از عبدالملکی وزیر رفاه گفت: «به‌جای شایسته‌سالاری، فامیل بازی و فامیل سالاری جای آن را گرفته است که در همه قسمت‌های کشور هم وجود دارد. …افرادی را با رشته‌های نامرتبط و عدم‌توانایی به کار گرفته شدند.»

سرانجام نیز ۲۳ آبان، «تذکر ۳۵ نماینده به رئیس‌جمهور درخصوص ضرورت جلوگیری از انتصابات فامیلی» از تریبون مجلس قرائت شد تا مشخص شود، موضوع جدی‌تر از آن است که بتوان با ادعاهایی مانند فضاسازی و پخش شایعات کاذب، آن را استتار کرد. تا حدی که علیرضا قزوه از شاعران سیاسی و اصولگرا، انتقاد خود را در قالب یک رباعی منتشر کرد که بازتاب بسیاری داشت: «شد صورت خلق سرخ از سیلی تان / کو تجربه؟ کو مدرک تحصیلی تان / این دولت انقلاب اسلامی ماست / نه دولت انقلاب فامیلی تان!»

فشار افکارعمومی و رسانه‌ها تا حدی بالا گرفت که نهایتاً، رئیسی را به واکنش واداشت تا معلوم شود او از انتقادها علیه انتصاب‌های فامیلی آگاه است. او در جلسه هیأت دولت با اشاره به طرح شبهات مختلف در رسانه‌ها ازجمله موضوع توجه بعضی از وزرا نسبت به انتصاب بستگان خود، گفت: وزرا و مسئولان اجرایی به خبرسازی و ادعاهای کذب، بلافاصله پاسخ دهند و اجازه ندهند ذهنیت منفی در جامعه به وجود آید».

رئیسی در موضع‌گیری دیگری، انتصابات فامیلی را به‌طورکلی منع نکرد و توصیه کرد: «انتصابات «فقط» براساس روابط دوستی و فامیلی نباشد…»

این رویکرد نیز منتقدین جدی دارد، از حمله غلامرضا مصباحی مقدم از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام که گفت: «به آقای رئیسی توصیه می‌کنم از انتصاب‌های حاشیه‌دار در دولت پرهیز کنند … حقیقت این است که در انتصابات فامیلی به فرض اینکه رعایت شایسته‌سالاری صورت گیرد شبهه‌ناک است. شبهه آن این است که همین شایسته‌سالاری و همین شایستگی‌ها را ممکن است فرد دیگری هم داشته باشد … نظر بنده بازتاب نظر مردم دراین‌باره است. افکار عمومی نمی‌پسندد که مسئولان کشور بستگان خودشان را به قدرت برسانند و به آن‌ها پُست دهند. درواقع، مردم این‌گونه اقدامات و انتصابات را فامیل بازی می‌دانند. ازاین‌جهت حتی اگر طرف شایستگی دارد توسط خویشاوند خودش نباید به کار گرفته شود».

رئیسی در مراسم روز دانشجو نیز که اغلب حاضران را دانشجویان همسو تشکیل می‌دادند، بابت انتصابات فامیلی دولت مورد نقد جدی قرار گرفت و پاسخ داد: «برخی «انتصابات فامیلی» را به‌عنوان اسم رمز برای حمله به دولت به کار گرفتند.»

افکارعمومی در انتظار شفاف سازی

اکنون و در وضعیتی که از سویی، کلیدواژه‌هایی مانند «انتصابات فامیلی» و «انتصاب دامادها» همانند هم‌جنس نام‌آشنای خود («ژن خوب»)، وارد فرهنگ سیاسی کشورمان شده و روان ایرانیان را آزرده می‌کند و از سوی دیگر، انبوه سؤالات و ابهامات مردم درباره انتصابات فامیلی در دولت سیزدهم بی‌پاسخ مانده یا پاسخ اقناعی دریافت نکرده‌اند، راندن همه منتقدان که شامل طیف متنوعی از اصلاح طلب ، اصولگرا و مستقل هستند،به یک چوب و متهم کردن آنان به مشارکت در «عملیات روانی»علیه دولت،نه‌فقط گره‌گشا نیست بلکه پاک کردن صورت مسئله و تبدیل این انتصابات به «پاشنه آشیل» دولت است.

بنابراین، از رئیس‌جمهور انتظار می‌رود، به علت اهمیت موضوع و حساسیت افکارعمومی به آن، کمیته‌ای حقیقت‌یاب تشکیل دهد تا ضمن بررسی کامل انبوه خبرهای مستند و نامستند از این جنس انتصابات، نسبت به برکناری منصوب‌شدگان اقدام و موارد کذب یا متکی بر شایع را با مستندات برای مردم شفاف‌سازی نماید.