اخیرا نقل قولی از یکی از ائمه جمعه منتشرشده که گفته بود اگر کسی در مقابل جهاد تبیین یک روزنامه یا فضای مجازی قرار گیرد عامل نفوذی دشمن است و دستگاهها باید او را تعقیب کنند تا در ورق پاره روزنامه اش هر چیزی می خواهد ننویسد و اسمش را آزادی بیان بگذارد ، در دنیا اینها را محاکمه صحرایی می کنند.

این نوشتار از دید حقوقی و سیاسی این موضوع را مد نظر قرار داده است.

قانون مطبوعات در سال ۱۳۶۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و سی و شش سال است که این قانون در حال اجراست . بیان این اظهارات ناظر به دو موضوع می تواند باشد. یا ادعا این است که در حال حاضر قوه قضائیه با تساهل و تسامح از برخورد با متخطیان از قانون مطبوعات غافل شده است و یا هم این سطح از برخورد قانون از دید گوینده کافی و رضایت بخش نیست و باید سخت گیری بیشتری به عمل آید. البته این نکته که در کدام کشور مترقی به تعبیر ایشان از این دست دادگاههای صحرایی تشکیل می دهند موضوعی است که به این نوشتار ارتباطی ندارد.

الف ) اگر منظور از این بیانات ایراد به دستگاههایی بود که به زعم گوینده با متخلفان و قانون شکنان درست و به موقع و متناسب برخورد نکرده است بنابر این انتظار می رفت که عتاب و خطاب نیز بیشتر به سمت دستگاههای مرتبط باشد نه روزنامه هایی که به تعبیر ایشان ورق پاره اند و هر چه دلشان می خواهد می نویسند.

ب) اگر منظور از این بیانات درخواست به تغییر قانون یا اصلاح آن برای سختگیری بیشتر است باید مطلبی را مد نظر قرارداد. علاوه بر " قانون مطبوعات" و سی و یک سال بعد از آن ، " قانون جرم سیاسی" هم تعریف شده و در سال ۱۳۹۵ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. اگرچه بعضی از صاحب نظران بخشهایی از قانون اخیر را با توجه به قانون مطبوعات تکراری می دانند ( مانند مباحث نشر اکاذیب و توهین به مسئولینی که در قانون اخیر ذکر شده است) اما کمتر حقوقدانی تاکنون این قوانین را ناقص و شمول ان را ناکافی دانسته است. ضمن این که گوینده هیچ اشاره ای نکرده است که اگر این گونه فکر می کند کجای قوانین ضعیف و ناکارآمد است و چرا . پس این احتمال در رویکرد سخنان فوق الذکر کمتر مطرح است . البته ممکن است توضیحات بعدی و تکمیلی گوینده بتواند این ابهام را در آینده روشن تر کند.

این نگاه آن هم از کسی که از تریبون ارزشی و در کسوت امامت جمعه یک شهر مقدس صحبت می کند می تواند به تلاش یک جریان برای تحدید آزادی مطبوعات در نظام تعبیر شود. این که رئیس جمهور جدید کشور چه نسبتی با ایشان دارد و این روزها چه حجم از انتقاداتی از عملکرد دولت جدید در حال شکل گیری است و اصولا این انتقادات چقدر به جا و دلسوزانه بوده است طبیعتا مستقل از آن تریبون و آن کسوت است.

اتفاقا می خواهم از همان تعبیر ایشان ( آزادی بیان ) استفاده کنم و تاکید کنم که قانون اساسی جمهوری اسلامی برای آزادی بیان احترام و اهمیت قائل شده و در اصل بیست و چهارم به این مهم پرداخته است. به نظر می رسد در شرایطی که افزایش اعتماد عمومی به دولت و رسانه ها ( اعم از رسانه ملی و دیگر رسانه ها) مورد توجه دلسوزان این مملکت است هر حرکتی که از آن بوی محدودسازی رسانه ها و کوچک کردن فضای نقد و انتقاد بیاید جای تعجب دارد. نقد دلسوزانه و مشفقانه شکلی عملی از نهی از منکر و امر به معروف است ، همان فروعی از دین که برای توسعه ی آن در جامعه تشکیلات راه انداخته شده است و رسانه ملی در راستای تقویت ان به شیوه ی خود تلاش می کند. بزرگان دین هم همیشه بر نتایج سازنده ی نقد بسیار تاکید داشته اند. امام سجاد (ع) در حدیثی زیان بی توجهی به انتقاد سازنده را این گونه گوشزد می کند:

"چه بسا اشخاصی که از بس خوبی شان را گفتند و مدح شان نمودند، فریب خوردند و فاسد شدند و چه بسا افرادی که چون از عیب شان چشم پوشی شد (و مورد انتقاد قرار نگرفتند)، مغرور شدند."

هنوز خاطرمان هست که در جلسه ی گفتگوی صریح دانشجویان با رهبری در سال ۸۸ چه گذشت. در حالی که وقت تمام شده بود و یکی از دانشجویان منتقد ایستاده بود و اصرار داشت سوالی بپرسد و در مقابل، مدیریت جلسه اجازه نداده نمی داد که نقدهای صریح مطرح گردد به اشاره ی رهبر انقلاب آن دانشجو چگونه حرف زد و چه پاسخی شنید. توصیه می کنم آن هایی که فضای نقد را بر نمی تابند حتما این رخداد آموزنده را بخوانند.

رهبر انقلاب در پاسخ به این که آیا از مسئولین و حتی رهبری می توان انتقاد کرد گفتند :

" اینکه ما گفتیم گاهی اوقات معارضه‌ی با مسئولان کشور نشود – که الان هم همین را تأکید می کنیم معارضه نباید بشود – این به معنای انتقاد نکردن نیست به معنای مطالبه نکردن نیست در باره رهبری هم همینجور است.

اینی هم که گفتند از رهبری انتقاد نمی کنند ، شما بروید بگوئید انتقاد کنند . ما که نگفتیم از ما کسی انتقاد نکند ما که حرفی نداریم . من از انتقاد استقبال می کنم…انتقاد هم هست ، فراوان هست ، کم هم نیست بنده هم می گیرم ، دریافت می کنم و انتقادها را می فهمم . "

بنابر این جا دارد دامنه ی تحمل مسئولین فراتر رود ، اصلا مسئولین باید قدر فضای نقد را بدانند و منتقد را دشمن نپندارند. بر عکس ، منتقد دوستی است که :

ـ به جای پاچه خاری که راه ساده ای است ، حاضر شده است در ازای ایفای رسالت وجدانی و شرعی و حتی قانونی خود در موضع مخالف احتمالا دیده شود.

ـ به جای استفاده از منافع تملق ، حاضر شده است هزینه بپردازد و خود را در معرض برخوردهای احتمالی مسئولین ضعیف و هواداران دو آتشه آن ها قرار دهد.

ـ به جای همراهی و تایید ، مدعی گردد و طبیعتا زحمت اثبات ادعا را به جان بخرد.

کاش بپذیریم منتقدی که جامه ی استفاده از رفاقت با صاحبان قدرت را بر شاخه ی استغنا آویخته دوست تر از اطرافیانی است که تلاش می کنند به قیچی تملق از قبای قدرت تکه ای برای خود جدا کنند.

منتقد با مخالف فرق دارد ، مخالف هم با معاند و دشمن.

هرگز دچار این خطای بزرگ نشویم که هر کس با ما نیست بر ماست. رهبر انقلاب در همان جلسه فرمودند : " اگر بنده به شما معتقد نباشم ، ضد شما نیستم ممکن است کسی معتقد به کسی نیست ."

تعبیر خوبی در این رابطه از دکتر علی دارابی که در رسانه ملی مسئولیت های مختلف داشت و سالها قائم مقام آن بود و در حال حاضر هم قائم مقام آقای ضرغامی وزیر گردشگری و میراث فرهنگی است به یاد دارم. ایشان وقتی جرج بوش پسر ( رئیس جمهور امریکا) ادعا می کرد که هر کس با ما نیست بر ما و دشمن ماست می گفت ایشان در عرصه سیاست بسیار خام است و این تز ، تز پوسیده و نخ نمایی است که پس از جنگ سرد توسط استالین و رژیم کمونیستی حاکم بر شوروی مطرح شد.

به قول شیخ اجل سعدی علیه الرحمه : « متکلم را تا کسی عیب نگیرد ، سخنش صلاح نپذیرد .

مشو غره بر حسن گفتار خویش به تحسین نادان و پندار خویش »