اسدالله امرایی، مترجم شناخته‌شده می‌گوید بحث بر سر ناشناس‌بودن برندگان جایزه نوبل ادبیات در ایران، پیش از عبدالرزاق گورنه (برنده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۱) در مورد برندگان سال‌های پیش هم مطرح شده بود اما این که ما در کشورمان این نویسندگان را نمی‌شناسیم دلیل بر ناشناخته‌بودن آن‌ها نیست.

نرگس کیانی: روز گذشته، پنجشنبه ۱۵ مهر بود که خبر آمد عبدالرزاق گورنه، رمان‌نویس ۷۳ ساله اهل تانزانیا به سبب «فهم قطعی و دلسوزانه‌اش از تاثیرات استعمار و سرنوشت مهاجران در شکاف میان فرهنگ‌ها و قاره‌ها» شایسته دریافت جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۱ معرفی شده است.

عبدالرزاق گورنه، متولد و بزرگ‌شده زنگبار در شرق آفریقا که آثارش را به زبان انگلیسی می‌نویسد در سال ۱۹۴۸ به دنیا آمد و در پایان دهه ۱۹۶۰ به بریتانیا مهاجرت کرد. تاکنون ۱۰ رمان و یک مجموعه داستان کوتاه با عنوان «مادرم در یک مزرعه در آفریقا زندگی می‌کرد» (۲۰۰۶) از او منتشر شده است و رمان «بهشت» که در سال ۱۹۹۴ به فهرست کوتاه جایزه بوکر راه یافت از مهم‌ترین آثارش محسوب می‌شود. «گریز» (۲۰۰۵) و «کنار دریا» (۲۰۰۱) دو رمان معروف دیگر این نویسنده هستند که هر دو به جمع نامزدهای اولیه جایزه بوکر راه یافتند. همچنین «زندگی پس از مرگ» (۲۰۲۰) آخرین رمان او است که به جمع نامزدهای نهایی جایزه جورج اورول پیوست.

تا پیش از اعلام نام گورنه، از انگوگی واتیونگو (نویسنده کنیایی)، آنی اِرنو (نویسنده فرانسوی)، هاروکی موراکامی (رمان‌نویس ژاپنی) و مارگارت اتوود (نویسنده کانادایی) به عنوان کسانی یاد می‌شد که بیشترین شانس برنده شدن را داشتند. اعلام نام گورنه اما واکنش‌هایی را در ایران نیز برانگیخت، از جمله این که «نوبل دوست دارد به کسانی جایزه بدهد که نه کسی آن‌ها را می‌شناسد و نه آدم‌های خیلی مهمی هستند». اظهارنظرهایی که مترجمی چون اسدالله امرایی با آن‌ها موافق نیست و می‌گوید «این نویسنده (عبدالرزاق گورنه) چند جایزه معتبر دیگر هم گرفته است و طبیعتا اعضای آکادمی نوبل برای انتخاب برنده ده، بیست، سی، چهل نمی‌کنند» او همچنین می‌افزاید: «ما همین داستان را درباره انتخاب اولگا توکارچوک به‌عنوان برگزیده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۸ هم داشتیم. در حالی که همان زمان هم گفتم این که شما کسی را ندیده‌اید، دلیل بر ناشناخته‌بودنش نمی‌شود.»

آن‌چه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگویی است با اسدالله امرایی، مترجم شناخته‌شده که پیش‌تر داستان کوتاهی از عبدالرزاق گورنه با عنوان «اسکورت» را هم ترجمه کرده است.

در صفحه اینستاگرام‌تان دیدم که نوشته بودید چند سال پیش از عبدالرزاق گورنه، برنده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۱ داستان کوتاه «اسکورت» را ترجمه کرده بودید. این داستان در کجا چاپ شد؟

گمان می‌کنم در مجله «پروین» چاپ شده بود اما هنوز در آرشیوم پیدایش نکرده‌ام. دو، سه کار دیگر هم از او خوانده بودم که متاسفانه قابل انتشار نبودند.

بحثی که پس از اعلام نام گورنه به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۱ در میان برخی مترجمان ایرانی شکل گرفت این بود که «چرا ما در ایران از انتخاب‌های آکادمی نوبل «غافلگیر» می‌شویم؟ و این غافلگیری را باید ناشی از وضعیت بازار ترجمه در ایران دانست یا نحوه انتخاب این آکادمی سوئدی؟» نظر شما در این مورد چیست؟

در نظر داشته باشید که این نویسنده چند جایزه معتبر دیگر هم گرفته است و طبیعتا اعضای آکادمی نوبل برای انتخاب برنده ده، بیست، سی، چهل نمی‌کنند. آثار را می‌خوانند و کارها را می‌بینند. می‌دانید که جایزه نوبل ادبیات به یک اثر داده نمی‌شود و هرچند ممکن است یکی از کارهای نویسنده‌ای که انتخاب می‌شود شاخص‌تر از باقی آثارش باشد اما این جایزه به یک عمر فعالیت ادبی او تعلق می‌گیرد. برای کارشناسان آکادمی خودِ کار مهم است اما به‌طور مشخص در مورد این نویسنده، علت ناشناس‌بودنش در ایران به گمان من حاصل عدم اقبال ما به نام‌های شرقی و عربی است. این که بازاری برایشان وجود ندارد و مترجمان چندان به سراغ‌شان نمی‌روند. در حالی که این‌ها نویسندگان خوبی هستند.

ما همین داستان را درباره انتخاب اولگا توکارچوک به عنوان برگزیده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۸ هم داشتیم. در حالی که همان زمان هم گفتم این که شما کسی را ندیده‌اید، دلیل بر ناشناخته‌بودنش نمی‌شود. من چند سال پیش پرونده‌ای راجع‌ به توکارچوک کار کرده بودم که اردیبهشت ۱۳۸۸ (۲۰۰۹) در مجله «گلستانه» منتشر شد؛ با او مصاحبه کردم و عنوانی که برای پرونده‌اش انتخاب کردم «زیستن در سایه‌ نام‌های بزرگ» بود. درواقع بحث‌های این چنینی همواره مطرح می‌شود و هیچ بعید نیست که نویسنده‌ای که انتخاب می‌شود در ایران شناخته‌شده نباشد مانند لوییز گلیک، شاعر آمریکایی که برنده نوبل ادبیات ۲۰۲۰ شد که اتفاقا گراناز موسوی پیش از کسب جایزه نوبل چند شعر از او را ترجمه کرده بود.

از «عدم اقبال ما به نام‌های شرقی و عربی» گفتید. به نظرتان دلیلش چیست؟

بحث بازار است و حساسیت‌های موجود روی اسم‌های شرقی و عربی که بخشی از آن به سیاست‌های حاکمیت و بخشی از آن به عبارتی برمی‌گردد که نمی‌خواهم به کارش ببرم.

نژادپرستی؟

این که اقبال بیشتری به نویسندگان آمریکایی‌ داریم و در میان اروپایی‌ها به فرانسه، انگلستان، آلمان و ایتالیا و چهره‌های درخشانی در میان ادبیات عرب وجود دارد که به سراغش نمی‌رویم. این آدم‌ها در دنیا شناخته شده‌اند و فراموش نکنیم به هر حال کمیته نوبل هم باید انتخاب‌هایش به گونه‌ای باشد که بتواند از آن‌ها دفاع کند.

هرچند باید بر این نکته هم تاکید کنم که من در پیشگفتاری به قلم گابریل گارسیا مارکز که در ابتدای «بیست بیست» (بیست داستان از بیست نویسنده برنده جایزه نوبل ادبیات ۱۹۰۱-۲۰۰۹) آمده است نوشته‌ام که مارکز می‌گوید «بارها گفته‌اند که بزرگ‌ترین نویسندگان هشتاد سال گذشته، بی آن که جایزه نوبل بگیرند از دنیا رفته‌اند» و من در تایید حرفش قاطعانه می‌گویم نویسنده‌ای مانند جویس کرول اوتس و خیلی از نویسندگان آمریکایی دیگر هنوز زنده‌اند و جایزه نوبل نگرفته‌اند یا فیلیپ راث جایزه نوبل نگرفت و درگذشت که البته گرایش اندکی ضدآمریکایی آکادمی نوبل در آن بی‌تاثیر نیست.

احتمال این که اثری از برنده نوبل ادبیات ۲۰۲۱ به ترجمه اسدالله امرایی را بخوانیم وجود دارد؟

باید ببینم اوضاع چگونه است. اگر به گونه‌ای باشد که قرار باشد چیزی از آن حذف کنم به سراغش نمی‌روم چون خیانت‌نکردن به اعتماد خواننده برایم مهم است.

این مطالب را هم بخوانید:

◾️ عبدالرزاق گورنه، برنده نوبل ادبیات شد

◾️ پیمان خاکسار: انتخاب‌های نوبل خیلی عجیب و غریب و بی‌منطق است

۵۸۲۵۹