اعتراض های مردم خوزستان به کم آبی و مشکلات ناشی از آن این روزها از جمله موضوعاتی است که در کنار آمار صعودی بیماری کرونا در کشور منعکس می شود. قطعاً اعتراض های به حق مردم خوزستان باید شنیده شود و مسئولان مربوط باید برای حل مشکلات و رفع موانع تمام توان خود را به کار بگیرند.

هر چند گفته می شود که برای رفع کم آبی خوزستان به تازگی مصوباتی از سوی دولت تصویب شده است اما بسیاری از کارشناسان مشکل آب خوزستان را ریشه‌ای و بسیار عمیق می دانند و باید به این نکته توجه داشت که مشکلات خوزستان یک شبه به وجود نیامده اند که انتظار داشته باشیم یک شبه هم از میان بروند با این حال برخی از این کارشناسان بر این باورند که مشکلات به وجود آمده در خوزستان به دلیل ضعف و سیاست های اشتباه مدیریتی در سال‌های گذشته ایجاد شده است که باعث شده تابستان به تابستان آب‌ کمتری از سدهای قرار گرفته روی پنج رودخانه این استان به خانه‌های مردم و مراتع کشاورزی برسد. امروز به برخی از تصمیمات اشتباهی و همین طور دلایلی که خوزستان را به این روز رسانده پرداخته ایم و امیدواریم با روند اصلاح اشتباهات به تدریج وضعیت خوزستان روز به روز بهتر شود.

سد ها و معضل تبخیر

به گفته بسیاری از کارشناسان یکی از عوامل خشکسالی، ایجاد ساخت بی رویه و جانمایی غلط سدهای احداث شده روی رود کارون اعلام شده است. کارشناسان آب نیز این موضوع را تایید می‌کنند و تاثیر سدسازی‌ها در مکان های اشتباه روی رودخانه‌های استان را از عوامل بروز خشکسالی در این استان می‌دانند. به گفته برخی کارشناسان سدها را ما در جاهایی احداث کردیم که نیاز نبود یا در مکان هایی بود که باعث شور شدن و نابودی آب شد و نتیجه آن کمبود آب در این روزهاست. اسماعیل کهرم در خصوص معضلات دیگر سدها می گوید: «وقتی سد ایجاد می‌شود در یک طرف آن دریاچه درست می‌شود و این دریاچه تماس آب را با هوا زیاد می‌کند و تبخیر می‌شود. به اندازه‌ای تبخیر به دلیل ایجاد سدها زیاد شده است که حدود یک چهارم آبی که ما مصرف می‌کنیم تبخیر می‌شود.در کشور ما 90 درصد از آب صرف کشاورزی،6 درصد صرف صنعت و حدود 4 درصد صرف مصارف خانگی می‌شود. دریاچه سد باعث از دست دادن حدود 25 درصد از منابع آب کشور می‌شود. مسلم است که سوء مدیریت‌ها باعث کمبود آب در این استان شده است.» پیش از این هم استاندار خوزستان از تبخیر 70 درصدی آب پشت کرخه در دمای 50 درجه خوزستان خبر داده بود.

گتوند ؛نمونه یک تصمیم فاجعه بار

یکی دیگر از مشکلات کم آبی خوزستان را کارشناسان اشتباهات مهندسی و جانمایی در سد گتوند اعلام می کنند که باعث از بین رفتن زمین های کشاورزی و افزایش 25 درصدی شوری آب کارون شده است. سد گُتوَند، یکی از بزرگ‌ترین سدهای ایران روی رودخانه کارون است. این سد در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شوشتر و در ۱۰ کیلومتری گتوند در استان خوزستان قرار دارد که در 5 کیلومتری معادن نمک گچساران است. از همان سال 90 که این سد شروع به آبگیری کرد بسیاری از کارشناسان به حل شدن 100 میلیون تن نمک با آبگیری سد هشدار دادند اما همان زمان طرح‌های مختلفی برای جلوگیری از آب شدن گنبد نمکی ارائه شد که یکی از این طرح‌ها «پتوی رسی» بود. در این طرح برای حل نشدن نمک خاک را روی گنبد نمکی ریختند تا مانع نفوذ آب به داخل گنبد نمکی شوند. آن‌ها اعتقاد داشتند اگر رس را روی نمک بریزند، نمک دیگر حل نمی‌شود، اما این طرح شکست خورد و 3 روز بعد از آبگیری سد آب پوشش رسی روی گنبد نمک را شست و این پوشش 7 متر نشست کرد و تخریب شد رویدادی که باعث شور شدن آب بزرگ ترین و مهم ترین رودخانه کشور شد. سال 96 فارس در گزارشی از مشکلات این سد برای محیط زیست نوشته و راه علاج آن را هم تعطیل شدن سد بیان کرده بود. در همان گزارش آمده: «بهترین گزینه‌ای که دانشگاه تهران معرفی کرده، تعطیل شدن سد است. انحراف مسیر رودخانه کارون 9هزار میلیارد تومان هزینه خواهد داشت که سه برابر کل بودجه‌ای است که برای ساخت سد مصرف شده است. این اعتبار از بیت‌المال را باید هزینه کنیم تا از شر سدی که با آن همه هزینه ساخته‌ایم، رها شویم. قبل از آبگیری سد، محمدزاده، رئیس وقت سازمان محیط زیست در نامه‌ای به وزیر نیرو خواستار عدم آبگیری آن به‌دلیل همین تبعات شد اما آن‌ها کوچک‌ترین اعتنایی به این نامه نکردند و آبگیری سد را با دستور احمدی‌نژاد، آغاز کردند.»

البته دکتر بنی هاشمی، مسئول مطالعات بازنگری سد گتوند مدعی شده که :«یکی از خط قرمز های مدیریت مخزن سد گتوند کیفیت آب خروجی از نیروگاه بوده و شوری آب هیچ زمان از حد مجاز بیشتر نبوده است. »

انتقال آب کارون

شهروندان خوزستانی و برخی کارشناسان معتقدند تصمیماتی مثل اجرای طرح‌های انتقال آب برای صنایع به استان های کویری سبب کم شدن آب کارون و نرسیدن آن به پایین دست و هورالعظیم می‌شود. دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان چندی پیش به ایسنا گفته بود که در خوزستان چند طرح انتقال آب در جریان است: «هم اکنون طرح کوهرنگ ۳ در حال اجراست. تونل یک و 2 بهشت آباد نیز سال‌هاست که در حال انتقال آب به رودخانه زاینده‌رود و اصفهان هستند. طرح خراسان به مقصد یزد و کرمان نیز در دستور کار دولت بوده است که امیدواریم اجرا نشود.» یوسفی نماینده اهواز هم به خراسان گفت: «وقتی مجوزهای انتقال آب از سرشاخه‌های منابع آبی استان را صادر و 25 شرکت فولادی در فلات مرکزی و مناطق کویری کشور افتتاح می‌کنند، رسیدن به وضعیت امروز چندان عجیب نیست.» متاسفانه به جای این که صنایع آب بر در کنار شهرهای ساحلی احداث شود در شهرهای کویری احداث شده که نیاز به انتقال آب دارند.

نقش تخریبی نفت

یکی دیگر از متهمانی که گفته می شود باعث مشکلات کنونی خوزستان شده نفت در تالاب هورالعظیم است. از سال 87 روند تخریب شدت گرفت به طوری که در این سال وزیران عضو کمیسیون اقتصاد در مقابل دیدگان سازمان حفاظت محیط زیست بیش از هفت هزار هکتار از اراضی تالاب را برای 30 سال به وزارت نفت واگذار کردند تا عملیات اکتشاف و بهره برداری انجام دهد و از آن زمان هر روز خبر جدیدی از تخریب‌ هور به گوش می رسد. سال 94 معاون اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان به ایرنا گفته: «پیمانکاران شرکت نفت 70 درصد تالاب را تخریب کرده اند، برای این که به تاسیسات نفتی آسیب نرسد، مخازن 3، 4 و 5 تالاب برای فعالیت میدان های نفتی خشک نگه داشته شد.» سیدعادل مولا همان سال گفته بود: «شرکت های نفتی تالاب را قطعه قطعه

کرده اند و در هر نقطه ای از تالاب بدون رعایت ضوابط و اصول، جاده سازی می کنند.» در ماجرای سیل فروردین سال 98 هم ویدئوهایی منتشر و در آن ها ادعا شد وزارت نفت اجازه نمی دهد بخشی از تالاب که تاسیسات نفتی در آن ها وجود دارد، آبگیری شود و میلیاردها مترمکعب آب که اگر در تالاب حفظ می شد و با وجود واریز نشدن حقابه به آن همچنان آب داشت، به سمت عراق رها شد. رهاسازی آب به سمت عراق با توجه به شیب زمین، باعث ورود سریع آب از بخش ایرانی به سمت بخش عراقی تالاب شد. البته همان طور که در گزارش 28 تیر چاپ کردیم روابط عمومی شرکت مهندسی توسعه نفت معتقد است که شرکت نفت هیچ سهمی در خشکی تالاب هورالعظیم نداشته است.

نقش خشکسالی و تغییرات اقلیمی

البته همان طور که در گزارش 28 تیر در همین صفحه اشاره کردیم نباید از خشکسالی و کاهش بارندگی در سال های اخیر هم غافل شد. در همین زمینه معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو چند وقت پیش در برنامه گفت و گوی ویژه خبری با اشاره به این که وضع بارندگی کشور نسبت به سال‌های پیش خوب نیست، گفت: «نسبت به سال گذشته، حدود ۵۴ درصد و نسبت به متوسط ۵۲ سال گذشته حدود ۴۰ درصد، کاهش بارندگی داریم.» مدیرعامل آبفای خوزستان هم روز شنبه اعلام کرد که میزان ذخایر پشت سدها 50 درصد کاهش داشته و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد احتمالا تا آبان بارشی نداریم و برای بارش‌های بعد از آبان هم اطلاعات مثبتی در دست نیست و به همین دلیل مقدار پشت سدها کنترل شده و با برنامه خارج می‌شود. البته وقتی در 2 حالت خشکسالی و ترسالی منطقه خوزستان درگیر بحران‌های متفاوت می شود حتما پای تصمیم های اشتباه مدیریتی در میان است.

کاشت نیشکر و برنج

کشت محصولات پرهزینه و آب‌بری مانند نیشکر و برنج یکی دیگر از مسائلی است که کارون را دچار خطر جدی کرده است.

بررسی ها نشان می دهد به طور متوسط برای هر هکتار برنج ۳۵ هزار متر مکعب، آب مصرف می‌شود. استاندار خوزستان هم در تازه‌ترین اظهار نظرش به ایرنا گفته: «متاسفانه شلتوک کاران استان آب‌های تخصیص یافته به بخش شرب استان را مصرف می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که آب به پایین دست برسد.» معاون آب و آبفای وزیر نیرو هم به فارس گفته:«کشت محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا مثل شلتوک در خوزستان 3.5 میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد. میزان آب مصرف شده توسط کشت شلتوک در خوزستان 2.5 برابر کل آب مصرفی بخش صنعت در کشور است.» که این معضل هم به دلیل نبود آمایش سرزمینی و معرفی نکردن کشت های جایگزین توسط جهاد کشاورزی به کشاورزان است.

ضعف مدیریت داخلی

همان طور که تا کنون خوانده اید مجموعه عواملی که در خشکسالی خوزستان نقش داشته اند همه نشان از ضعف مدیریت و تصمیمات اشباهی بوده که تاکنون گرفته شده است. شاید این صحبت محمد درویش فعال محیط زیستی در خصوص خشکسالی خوزستان بی راه نباشد که گفته: «دو سال پیش اگر اجازه می‌دادند هورالعظیم پر شود، امروز به این فلاکت نمی‌افتادیم، ما با حماقت مدیریتی روبه‌رو هستیم، من اسم این بحران را خشکسالی مدیریتی

گذاشته ام.» طبیعی است در شرایط کنونی مسئولان و متولیان مسئله آب در خوزستان باید با واقع بینی راجع به مدیریت شرایط اقدام کنند و در طولانی مدت ضعف مدیریتی در چند سال اخیر را با حرکت به سمت حکمرانی موثر آب تغییر دهند و از کارهای بدون پشتوانه فکری بپرهیزند. به طور مثال خبرگزاری فارس از قول یک منبع آگاه در وزارت نیرو نوشته: «حجم زنده و قابل استفاده پشت سد کرخه هم اکنون بر اساس پایش‌های روز جاری ۷۶۰ میلیون متر مکعب است و با این مقدار از برداشت تنها ۵۴ روز با صفر شدن آب سد کرخه فاصله داریم.» از آن جایی که پیش بینی ها از تداوم شرایط خشکسالی حکایت دارد امیدواریم بحران آب شرب مردم در خوزستان را شاهد نباشیم.

خوزستان چه می خواهد؟

مردم خوزستان، از هر قومیت و در هر منطقه‌، عصبانی‌اند. از دولت‌هایی که آمده و رفته‌اند اما تنها وعده‌های توخالی و شعارهای دروغین داده اند. از وعده های مکرر رفع بی آبی توسط استاندار سابق تا شعارهایی برای بهبود معیشت مردم که هرگز محقق نشده وباعث شده مردم به وعده ها بی اعتماد باشند. البته از بیکاری جوانان این استان هم نباید غافل شد، استانی که به خاطر نفت فرصت های شغلی زیادی دارد اما سهم آن ها از اشتغال به شدت ناچیز است و کشاورزی و دامداری هم به دلیل کمبود آب با مشکلات زیادی روبه رو است.

یکی دیگر از عوامل ناراحتی مردم مدیران ناکارامدی است که در این استان آمده اند و بدون این که وضعیت مردم منطقه را بهبود ببخشند به مدارج بالاتر مدیریتی رسیده اند. این سوء مدیریت را در آن چه در این گزارش خواندید و صدها پروژه نیمه‌تمام یا با کیفیت پایین می توان دید. آن ها از بی توجهی مدیران استانی و کشوری به مردم منطقه گلایه دارند. یادمان باشد که مردم نازنین خوزستان سینه های شان را برای حفظ کشور سپر کردند تا آسیبی به آن نرسد اما حالا خود زخم خورده بی توجهی و تصمیمات نادرستی هستند که مدیران برای آن ها گرفته اند.

2323