تصویب کلیات مالیات بر عایدی سرمایه سبب شد تا بعد از ۷ سال معطلی در تصویب این پایه مالیاتی، بار دیگر روزنه‌های امید به منظور بستن راه سوداگران از بازارهای سرمایه‌ای کشور بار دیگر زنده‌تر از گذشته بشود.
در همین شرایط، ذی‌نفعان و سوداگران که از این پایه مالیاتی دچار خسارت گسترده شده‌اند و بخش اعظمی از جذابیت و سودآوری فعالیت غیر مولد خود را از بین رفته می‌بینند، توپ‌خانه ایجاد شبهه و شایعه را در زمینه را فعال کرده و به طور مداوم خواستار تشکیل سپر انسانی در مقابل تصویب این قانون هستند.
سوداگران و دلالان بخش غیر مولد اقتصاد زمینه فعالیت خود را بر این مسئله بنا کردند که مالیات بر عایدی سرمایه از همه مردم گرفته می‌شود، در حالی که مراجعه به متن این قانون مشخص می‌کند، بخش عمده از مردم ذیل چتر معافیت‌های این قانون قرار گرفته و تنها هدف این پایه مالیاتی مهم دلالان و سوداگران بازار مسکن هستند.
برای واکاوی دلایل پخش گسترده شایعات و شبهات پیرامون مالیات بر عایدی سرمایه بهتر است بدانیم، یکی از بزرگترین سوداگران بخش مسکن بانک‌های فعال است.
این واحدهای شبه اقتصادی نفوذ زیادی در بعضی لایه‌های احزاب و جریان‌های سیاسی داشته و عملا از تریبون آن‌ها با هر نوع تصمیمی که منافع بانک‌ها در بازارهای مختلف از جمله بازار مسکن را به خطر بیندازد، به شدیدترین شکل ممکن مخالفت می‌کنند.
به عنوان مثال بعضی مدیران سابق و اسبق دولتی که بانک خصوصی تاسیس کرده‌اند و با پول بانک وارد بازار مسکن شده و سوداگری می‌کنند، همزمان در هیئت مدیره و هیئت امنای بعضی رسانه‌های مشهور نیز حضور دارند و از درگاه این رسانه‌ها تلاش گسترده‌ای برای تخریب هر نوع مالیات تنظیمی در بازار مسکن از جمله مالیات بر خانه‌های خالی و مالیات بر عایدی سرمایه را سازماندهی می‌کنند.
اگر بدانیم یکی از این بانک‌های خصوصی که با مسئولان اسبق اقتصادی بعضی دولت‌ها از جمله دولت فعلی هم در ارتباط است، بیشتر از ۱۰۰۰ واحد مسکونی در یکی از خیابان‌های بسیار گران قیمت تهران خریداری کرده و از طریق معامله املاک در مناطق خاص کشور روی قیمت مسکن در همه کشور تاثیر گذاری می‌کند، شاید دلایل مخالفت بعضی سیاسیون با انواع مالیات‌های تنظیمی بیشتر از گذشته درک شود.
در این مورد به منظور کذب بودن بسیاری از شایعات و شبهات مطرح شده بهتر است، متن قانون با دقت بیشتری به زبان ساده بیان شود.
در همین راستا و به منظور واکاوی متن طرح مالیات بر عایدی سرمایه به سراغ افشین بیک پور، کارشناس اقتصادی رفتیم تا از متن طرح مالیات بر عایدی سرمایه بیشتر آگاه شویم.
در این مصاحبه مسائلی پیرامون معافیت‌های در نظر گرفته شده و همچنین نرخ مالیات بر عایدی سرمایه گفت‌وگو شده است.
مشروح این مصاحبه به شرح ذیل است:
پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه بر عهده فروشنده دارایی است
با توجه به حجم انتشار اخبار غلط پیرامون مالیات بر عایدی سرمایه واکاوی متن قانون از اهمیت خاصی برخوردار است، به عنوان سوال اول می‌خواهیم بدانیم، پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه به عهده کیست و چه زمانی مشمولیت این مالیات اتفاق می افتد؟
بیک پور: پیش از پاسخ به سوال شما باید گفت، عایدی سرمایه به زبان ساده مابه التفاوت قیمت فروش و خرید دارایی‌هایی است که در طرح فعلی منظور از دارایی املاک و حق واگذاری محل (سرقفلی)، وسایل نقلیه موتوری زمینی، طلا و جواهرات و انواع ارز است.
حال به سوال شما بازگردیم، در متن قانون به این مسئله اشاره شده است که پرداخت این مالیات بر عهده فروشنده دارایی است و هنگام فروش یک دارایی مشمولیت معنا پیدا می‌کند. از طرفی این پایه مالیاتی به صورت سالانه یا دوره‌ای و قبل از فروش دارایی نیست.
یکی از شایعات مطرح شده پیرامون این پایه مالیاتی آن است که همه مردم باید مالیات بر عایدی سرمایه را بپردازند، در حالی که مراجعه به متن قانون مسئله دیگری را مشخص می‌کند، نظر شما پیرامون گسترش این شایعه چیست؟
بیک پور: این پیش بینی وجود داشت که شدت گرفتن فعالیت برای تصویب مالیات بر عایدی سرمایه بر آتش خشم مخالفان و ذی‌نفعان این پایه مالیاتی که همگی از دلال‌ها و سوداگران هستند دمیده شود.
مراجعه به معافیت‌های در نظر گرفته شده در متن طرح مالیات بر عایدی بیانگر این مسئله است که مردم از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند و فقط سوداگران باید نسبت به پرداخت این مالیات اقدام کنند، آن هم در شرایطی که بر انجام فعالیت غیر مولد خود اصرار داشت باشند.
چه کسانی از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند؟
از معافیت‌های در نظر گرفته شده متن طرح مالیات بر عایدی سرمایه صحبت کردید، معافیت‌های در نظر گرفته شده در حوزه املاک شامل چه مواردی می‌شود؟
بیک پور: در حوزه املاک و مستغلات ۱۰ مورد معافیت در نظر گرفته شده تا قانون تنها بر فعالیت دلال‌ها و سوداگران مسلط شود. در همین راستا املاک و حق واگذاری محلی که قبل از اجرای قانون خریده شده‌اند هر چند مازاد بر مصرف باشند، به مدت ۲ سال از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف است.
هر شخص حقیقی بالای ۱۸ سال یک ملک مسکونی معاف دارد. یعنی مثلا یک خانوار ۵ نفره به تعداد ۵ ملک مسکونی معاف از مالیات دارد.
انتقال املاک بین اعضای خانوار بدون هیچ محدودیتی از پرداخت مالیات معاف است.
اولین انتقال املاک نوساز و نیمه ساخته معاف است. یعنی افرادی که در حوزه ساخت مسکن فعالیت می کنند و در این حوزه ارزش افزوده ایجاد می‌کنند، می‌توانند از عایدی سرمایه این حوزه بدون پرداخت هیچ گونه مالیاتی بهره مند شوند.
باغات و زمین‌های زراعی خارج از حریم شهری، انتقال به صورت ارث یا وصیت، انتقال به صورت وقف و انتقال قهری املاک مسکونی از پرداخت مالیات معاف هستند.
از طرفی مالیات مشمول بابت املاک غیرمسکونی (مانند املاک تجاری، مغازه و…) تا یک سال بعد فرصت پرداخت دارد و در صورت جایگزینی با ملک غیرمسکونی دیگر در این فرصت یک ساله بازگردانده خواهد شد.
همچنین هزینه های مربوط به بهسازی املاک قابل کسر از عایدی دارایی است.
با توجه به اینکه قرار است مالیات بر عایدی سرمایه از وسایل نقلیه موتوری زمینی نظیر ماشین و موتورسیکلت‌هم گرفته شود؛ آیا در این زمینه هم معافیتی وجود دارد؟
بیک پور: بله در این حوزه نیز معافیت‌هایی وجود دارد که شامل معافیت یک ساله وسایل نقلیه موتوری زمینی خریداری شده قبل از اجرای قانون و معافیت یک وسیله نقلیه موتوری برای هر شخص حقیقی بالای ۱۸ سال را شامل می‌شود.
دلال‌ها و سوداگران بازار طلا و ارز باید مالیات بر عایدی سرمایه بپردازند
یکی دیگر از حوزه‌های مد نظر مالیات بر عایدی سرمایه بخش طلا است که در سال‌های اخیر افزایش قیمت‌های نجومی را تجربه کرده است. در این زمینه چه معافیت‌هایی در نظر گرفته شده است؟
بیک پور:در حوزه طلا بررسی متن قانون مالیات بر عایدی سرمایه مشخص می‌کند، طلا و جواهرآلات خریداری شده قبل از اجرای قانون تا میزان معادل ۱۰۰ گرم طلای ۱۸ عیار تا ۶ ماه پس از اجرای قانون برای هر شخص حقیقی معاف از مالیات است. یعنی اگر یک خانوار ۵ نفره ۵۰۰ گرم طلا داشته باشد می‌تواند تا ۶ ماه ابتدایی اجرای قانون همه آن را معاف از مالیات بفروشد.
همچنین معافیت عایدی تا میزان معافیت ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم برای هر شخص حقیقی بالای ۱۸ سال. این معافیت سالانه در قانون بودجه مشخص می شود و امسال (۱۴۰۰) ۴۸ میلیون تومان است. به طور مثال یک خانوار ۵ نفره طبق این معافیت علاوه بر معاف بودن ۵۰۰ گرم طلای از قبل خریداری شده می‌تواند از ۲۴۰ میلیون تومان عایدی معاف از مالیات نیز در بخش طلا بهره ببرد. یعنی اگر این خانوار ۵۰۰ میلیون تومان طلا بفروشد، در حالی که قیمت خرید آن ۲۶۰ میلیون تومان بوده است، لازم نیست، هیچ مالیاتی پرداخت کند.
از طرفی عایدی طلافروشان دارای پروانه کسب به کلی معاف از این مالیات است.
چهارمین و آخرین حوزه مالیات بر عایدی سرمایه حوزه ارز است که به تنهایی یکی از پیشران‌های افزایش تورم در کشور تلقی می‌شود، ممکن است، معافیت‌های در نظر گرفته شده بر این بخش را نیز بیان کنید؟
بیک پور: بنا بر متن قانون، ارز خریداری شده قبل از اجرای قانون تا میزان معادل ۲۰۰۰ یورو تا ۶ ماه پس از اجرای قانون برای هر شخص حقیقی معاف از مالیات است. یعنی اگر یک خانوار ۵ نفره ۱۰ هزار یورو داشته باشد، می‌تواند تا ۶ ماه ابتدایی اجرای قانون همه آن را معاف از مالیات بفروشد.
از سوی دیگر معافیت عایدی تا میزان معافیت ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم برای هر شخص حقیقی بالای ۱۸ سال. این معافیت سالانه در قانون بودجه مشخص می شود و امسال (۱۴۰۰) ۴۸ میلیون تومان است.
عایدی صرافی های مجاز و ارز ارائه شده به بازار که ناشی از صادرات باشد، به طور کلی معاف از این مالیات است.
مردم هدف مالیات بر عایدی سرمایه نیستند
با توجه به معافیت‌هایی که به آن اشاره کردید، به نظر می‌رسد مردم به طور کامل از پرداخت این مالیات معاف می‌شوند و تنها سوداگران و دلالان در صورت تداوم فعالیت غیر مولد خود و اصرار در اخلال اقتصادی باید مالیات بر عایدی سرمایه بپردازند.
بیک پور: همان طور که ملاحظه می‌شود معافیت‌های بسیاری در قانون لحاظ شده تا مردم عادی و تقاضای مصرفی به هیچ وجه مشمول این مالیات نشوند. از سوی دیگر معافیت های به نحوی در هر ۴ دسته کالای مشمول طراحی شده که عرضه این کالاها به شدت افزایش می‌یابد و این نوید را به مردم می‌دهد که احتمال کاهش قیمت ها به دلیل افزایش شدید عرضه به خصوص در سال‌های ابتدایی اجرای قانون بسیار خواهد بود و این موضوع بیش از همه به نفع مردم خواهد بود.
علاوه بر بحث پیرامون معافیت‌ها تعیین نرخ مالیات بر عایدی سرمایه نیز بسیار اهمیت دارد، ممکن است بفرمایید نرخ در نظر گرفته شده در متن قانون بر چه اساسی تعیین شده است؟
بیک پور: تعیین نرخ بهینه مالیات بر عایدی سرمایه به عوامل متعددی وابسته است. نرخ سایر پایه‌های مالیاتی، معافیت‌های اعطا شده و مدت زمان گذشته از آغاز اجرای قانون، از جمله این عوامل است.
علاوه بر این موارد، عواملی از جمله مدت زمان نگهداری دارایی و تعدیل تورم نیز بر تعیین نرخ بهینه اثرگذار است و لذا باید در طراحی قانون مالیات بر عایدی سرمایه مدنظر قرار گیرد.
نرخ مالیات بر عایدی سرمایه باید گزنده باشد
یک مسئله‌ای که بارها عنوان شده این است که مالیات بر عایدی سرمایه اساسا مالیات درآمدی برای دولت نیست. زیربنای این گزاره به چه مسائلی اشاره دارد؟
بیک پور:هدف مالیات بر عایدی سرمایه درآمدی نبوده و این پایه مالیاتی برای تنظیم‌گری اخذ می‌شود، لذا مسئله تعیین نرخ و ابعاد آن نیز باید مبتنی بر این رویکرد تعیین گردد؛ در حقیقت بیش از آنکه نرخ بالا یا پائین اهمیت داشته باشد، بازدارنده بودن نرخ و شیوه برخورد آن با عایدی است که بر اثرگذاری این پایه مالیاتی تاثیر دارد.
لذا در مورد املاک که کالای اساسی محسوب می‌شود باید سخت‌گیری بیشتر و نرخ بالاتری در نظر گرفته شود.
از منظر شما، آیا باید نرخ مالیات بر زمین بایر از نرخ مالیاتی زمین مسکونی بیشتر باشد؟
بیک پور: از آنجا که زمین‌های بایر منابعی هستند که هیچ استفاده‌ای از آن ها نشده و هیچ ارزش افزوده‌ای ندارند، در مقابل املاک که ارزش افزوده ای مانند ساختمان بر روی خود دارند، باید مشمول مالیات با نرخ بالاتری شوند تا به سمت مولد شدن حرکت کنند.
در حال حاضر نرخ در نظر گرفته شده برای مالیات بر عایدی سرمایه بخش املاک به چه ترتیب است؟
بیک پور: اراضی بایر به طور ثابت و بدون توجه به زمان باید میزان ۴۰ درصد از عایدی خود را به عنوان مالیات بر عایدی سرمایه پرداخت کنند.
در حوزه املاک و حق واگذاری محل در شرایطی که زمان گذشته از خرید ملک یک سال باشد، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه ۴۰ درصد، سال اول تا دوم ۳۷ درصد، سال دوم تا سوم ۳۴ درصد، سال سوم تا چهارم ۳۱ درصد و به همین ترتیب نرخ با افزایش هرسال از نگهداری ۳ درصد کاهش می‌یابد تا سال دوازدهم به بعد ۴ درصد خواهد بود.
این نرخی که می‌فرمایید، به چه صورت معنا می‌شود؟
بیک پور: اگر من یک ملکی را ۱۰۰ میلیون تومان بخرم و آن را ۲۰۰ میلیون بفروشم و نتوانم از معافیت‌ها نیز استفاده کنم، نرخ ۴۰ درصد به این معنا است که من باید ۴۰ میلیون تومان از ۱۰۰ میلیون تومان عایدی سرمایه را به عنوان مالیات بپردازم.
نرخ مالیات بر عایدی سرمایه وسایل نقلیه موتوری، ارز و طلا چگونه تعیین می‌شود؟
بیک پور:در وسایل نقلیه موتوری زمینی، اگر زمان گذشته از خرید کمتر از ۱ سال باشد، نرخ مالیاتی ۳۰ درصد، اگر بین ۱ تا ۲ سال باشد، ۲۰ درصد، اگر بین ۲ تا ۳ سال باشد، ۱۰ درصد و بیشتر ۳ سال مالیات بر عایدی سرمایه صفر درصد است.
به عنوان سوال پایانی، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه در حوزه طلا و ارز را نیز بفرمایید.
بیک پور: در شرایطی که زمان نگهداری طلا و ارز کمتر از یک سال باشد، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه ۳۰ درصد است، اگر این زمان بین ۱ تا ۲ سال باشد، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه ۲۰ درصد بوده و در صورتی که زمان نگهداری بیشتر از ۲ سال باشد، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه ۱۰ درصد خواهد بود.
آخرین دیدگاه