خبر به‌قدری تکان‌دهنده است که شوک و بهت ناشی از آن تا مغز استخوان آدم نفوذ می‌کند. باور نمی‌کنی پدر و مادری بتوانند دست بهقتل فجیع فرزندان‌شان بزنند. در شوک این خبر غرق شده‌ای که در پی آن، صحبت‌های پدر و مادر، حالت را دوباره دگرگون می‌کند و هیچ گریزگاهی برای فرار از این حجم از قصاوت پیدا نمی‌کنی…
خبر قتل بابک خرمدین و درپی آن خواهر و داماد این خانواده، تنها خبر تکان‌دهنده این روز‌ها نیست. هر روز با حجمی از اخبار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا، قتل‌های ناموسی، خاتمه‌دادن به زندگی به‌دلیل فشار‌های اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو هستیم و همه این‌ها روان ما را خسته، عصبی و ناامید می‌کند. اما شاید بتوان با راهکار‌هایی جلوی هجوم اخبار را بست. به همین دلیل با دکتر امیرحسین جلالی ندوشن، روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفتگو کرده‌ایم.
خبر‌ها به‌سرعت برق و باد منتشر می‌شود و گاهی به همان سرعت هم تکذیب! اما آنچه اتفاق می‌افتد، آسیب روانی بین انتشار و تایید یا تکذیب خبر است. از سوی دیگر نمی‌توان مانع گردش اخبار در ذهن و اطراف شد و همین مسأله خطر آسیب روانی را چند برابر می‌کند. دکتر جلالی درباره تاثیر اخبار می‌گوید: «در تلخی بعضی اخبار تردیدی نیست. از سوی دیگر ذات خبر، کنجکاوی‌برانگیز است و طبیعتا واکنش ما به اخبار می‌تواند با نوعی رفتار هیجانی همراه باشد. نمی‌توان انتظار داشت جامعه نسبت به اخبار و به‌ویژه بعضی از اخبار واکنش نشان نداده و کنجکاوی نکند.»
او ادامه می‌دهد: «ذهن ما ابهام‌گریز است؛ بنابراین اگر مسأله‌ای برخلاف باور‌های ما به ذهن تحمیل شود، ذهن و روان ما تلاش می‌کند تا با فهم علت مسأله، حتی در قالب قبول خرافات یا پذیرش شایعات، از ابهام خارج شود. همین موضوع دلیل اشتیاق به جست‌وجو در رسانه‌های مختلف و بازنشر اخبار- بدون توجه به درست یا نادرست بودن اخبار- می‌شود.»
بمانیم و بخوانیم یا بگریزیم
در زمانی نه‌چندان دور، اخبار به شکل محدود و از چند مسیر مشخص یعنی روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون منتشر می‌شد. حالا، اما کافی است در گوشه دوری از جهان اتفاقی رخ داده باشد. خبر آن زودتر از برق و باد به گوش جهان می‌رسد. بعضی معتقدند آرامش، در بی‌خبری است و بعضی دیگر عقیده دارند باید دید و خواند و دانست و دور ماندن از اخبار امکان‌پذیر نیست.
دکتر امیرحسین جلالی درباره خوانش و گردش اخبار می‌گوید: «حجم و گستردگی اخبار-از هر نوعی که باشد-از منابع معتبر و غیرمعتبر چنان زندگی ما را دربرگرفته که گریز از آن‌ها مشکل است. از سوی دیگر منابع خبری به‌قدری گسترده شده که گاهی تشخیص اعتبار و درستی خبر نیز آسان نیست. هجوم این اخبار، سلامت روان ما را تهدید می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «به همین دلیل بعضی از پژوهشگران عقیده دارند یکی از راهکار‌های خوب، دور ماندن از اخبار است. اما واقعیت این است بدون خبر هم نمی‌توانیم زندگی کنیم. به این دلیل که جدا از اخبار، بعضی از اطلاعات مفید و موردنیاز نیز از طریق همین رسانه‌ها به ما منتقل می‌شوند. پس چه باید کرد؟»
محدوده را محدود کنید
در دنیای مجازی، چند صفحه خبری را دنبال می‌کنید؟ وقتی خبری منتشر می‌شود، آن را از چند رسانه پیگیری می‌کنید؟ چند صفحه از صفحه‌های شخصی روزنامه‌نگاران، هنرمندان، سیاستمداران، اقتصاددان‌ها و… را دنبال کرده و اخبار آن‌ها را می‌خوانید؟ همه ما، خودخواسته، محدوده دریافت خبر را گسترده می‌کنیم. دکتر جلالی درباره کنترل مجاری دریافت خبر توضیح می‌دهد: «می‌توانیم اخبار را دنبال کنیم، اما باید پیگیری اخبار را محدود کنید. برای این منظور باید تعداد صفحه‌های خبری‌ای را که دنبال می‌کنید، کاهش دهید. در فضای مجازی، در گروه‌های محدودی عضو باشید.»
اعتبار را بسنجید
بسیار پیش آمده که خبری حتی روی خروجی بسیاری از خبرگزاری‌های معتبر قرار گرفته و بعد از چند دقیقه تا چند ساعت، خبر اول تکذیب شده یا تغییراتی در اصل و ماهیت خبر ایجاد شود؛ بنابراین توانایی سنجش بسیار مهم است. این روانپزشک درباره بررسی صحت و سقم اخبار می‌گوید: «اخبار را فقط باید در منابع خبری معتبر دنبال کرد. برای این منظور باید سوادرسانه‌ای را نیز افزایش دهید. به این معنی که بتوانید تحلیل و درک درستی از اخبار منتشر شده داشته باشید. به این ترتیب می‌توانید اخبار درست و نادرست را از هم تشخیص دهید.»
تغذیه مناسب مهم است
شاید گاهی خودخواسته شیطنت کنید و سراغ مصرف خوراکی یا نوشیدنی‌های مضر بروید؛ اما همه ما تلاش می‌کنیم با تغذیه صحیح، سلامت بدنمان را به خطر نیندازیم. درباره روان هم باید به همین نکته توجه کنید. این استاد دانشگاه می‌گوید: «همان‌طور که جسم را با سالم‌ترین خوراکی‌ها تغذیه می‌کنید، باید درباره خوراک روان نیز حساس باشید. درحال حاضر، سواد رسانه‌ای و سواد استفاده از فضای مجازی، بخش جدانشدنی از سبک زندگی ما باید باشد.» او اضافه می‌کند: «بنابراین سعی نکنید هر خبری را از هر منبعی دریافت کرده و از همه مهم‌تر آن را بپذیرید و باور کنید. باید تحلیل و درک درست از اخبار را بیاموزید. از سوی دیگر، تا وقتی از درستی خبر مطمئن نیستید، آن را منتشر نکنید.»
به اندازه لطیف باشید
می‌گویند خنداندن ایرانی‌ها سخت است. به این دلیل که ما آدم‌های اهل شوخی و طنزپردازی هستیم. روان‌شناسان عقیده دارند شوخی و طنز، راهکار‌هایی برای تخلیه روان است. از آن طرف منتقدانی هم وجود دارند که می‌گویند نباید با هر موضوعی شوخی کرد. به این دلیل که قبح مسأله ریخته شده و تکرار آن اتفاق برای مردم جامعه آسان می‌شود.
دکتر جلالی دراین باره توضیح می‌دهد: «ازمنظر سلامت روان، طنز می‌تواند واکنشی عادی در برابر مسائل و ناملایمات بوده و نشانه ظرفیت انطباقی و سازگارانه در جامعه ما باشد. ما آموخته‌ایم با طنز و شوخی، بخشی از بار روانی مسائل و تعارض‌ها را از خود دور کنیم.» این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «اما نباید فراموش کنیم در رویداد‌های خاص و به‌ویژه رویداد‌های تلخ، استفاده بیش از اندازه از شوخی به‌ویژه وقتی توجه ما را از اصلی موضوع منحرف می‌کند و به حواس‌پرتی نسبت به اصل ماجرا دچار شویم، مورد تایید نیست؛ بنابراین هرنوعی شوخی‌ای الزاما راهکاری برای تخلیه هیجانی نیست و ممکن است ما را از اصل مسائل دور کند.»
همدلی مسأله دیگری است که دکتر جلالی درباره آن توضیح می‌دهد:
«استفاده از هیچ مکانیسم سازنده‌ای نباید ما را از همدلی با مسأله و افراد آسیب‌دیده دور کند. زندگی در جامعه‌ای که همدلی در آن وجود ندارد، تلخ و پر از خشونت می‌شود؛ بنابراین شوخی با مسائل می‌تواند برای آسیب‌دیدگان آن اتفاق یا افرادی که تجربه‌ای مشابه داشته‌اند، مایه درد و رنج شده و همدلی ما را نسبت به قربانیان کاهش دهد.»
عکس موثرتر است
حافظه شما به چه شکلی خاطره‌ها را یادآوری می‌کند؟ برای مثال با دیدن تصویر، شنیدن موسیقی، بوییدن عطر و… یاد خاطره‌ای می‌افتید یا مثلا مطالعه متنی درباره یک خاطره؟ یادآوری خاطره‌ها در هر فردی به شکلی است. اما نکته‌ای که همه ما روی آن هم نظر هستیم؛ یادآوری و ماندگاری خاطره‌ها از طریق گرفتن عکس یا نگاه کردن به آن است؛ بنابراین «تصویر» برای تاثیر و ضبط اتفاقات، وسیله موثرتری است.
دکتر جلالی درباره تفاوت تاثیر مطالعه خبر یا دیدن تصاویر و ویدئو‌های منتشر شده از آن می‌گوید: «علاوه بر متن اخبار، تصاویر و ویدئو‌های آن اتفاق یا خبر خوشایند یا ناخوشایند- در فضای مجازی وجود دارد. تصویر، تاثیر منفی بیشتری روی روان ما دارد؛ بنابراین بهتر است هیچ عکس یا ویدئویی را پیش از اطلاع از محتوای آن، ندیده و آن را هم منتشر نکنید.»
آخرین دیدگاه