مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت اقدامات انجام شده جهت افزایش ظرفیت تست در آزمایشگاه ها در موج چهارم کرونا را تشریح کرد.

دکتر سیامک سمیعی در نشست خبری با خبرنگاران، گفت در موج چهارم کرونا همه شاهد بودیم که با سایر موج‌ها از نظر ارتفاع تفاوت داشت و این موج بعد از یک تغییرات ژنتیکی که در ویروس اتفاق افتاده بود و با دیدن دیدن چنین رخدادی احتمال بروز موج‌های شدیدتر هم وجود دارد و باید خود را برای موج‌های شدیدتر هم آماده کنیم. عدم توفیق در قطع زنجیره ویروس باعث چنین پدیده ای می‌شود. برای ما آزمایشگاهی‌ها مهم بود که پاسخ متناسب به این موضوع بدهیم و این موضوع به این برمی‌گشت که چقدر ذخیره راهبردی و آمادگی داریم و درسی که از موج چهارم گرفتیم چه بود و چطور می‌خواهد در فعالیت‌های ما موثر باشد.

وی افزود: فعالیت چند ماه وزارت بهداشت بویژه حوزه هماهنگی بین المللی و سازمان جهانی بهداشت سبب شد ما بتوانیم در ماه‌های گذشته ظرفیت آزمایشگاهی کشور را افزایش دهیم و از ۲۵ هزار تست در روز به ۵۸ هزار تست در روز رسیدیم. بنابراین ظرفیت اسمی خیلی خوبی است و در این برنامه وابسته به گنجینه نیروی انسانی وابسته هستیم. چیزی که در مواقع بحران ما را با سختی مواجه می‌کند تامین زیرساخت است و تامین دستگاه‌ها در این میان با توجه به شرایط تحریم سخت است و در حال تجربه نبرد و جنگ هستیم. ما باید نیروی انسانی کافی داشته باشیم تا در موج‌ها فعال باشیم، همکاران آزمایشگاهی بار سنگینی در موج چهارم به دوش کشیدند و از آنها ممنونیم که در چنین شرایط سختی همچنان به استانداردها متعهد هستند و نمی‌گذارند کیفیت خدمات کاهش یابد.

وی افزود: ما در استفاده از آزمایش آنتی ژن ویروس عامل کرونا موفق تر از قبل بودیم و تولید کنندگان کیفیت را افزایش داده و تولیدات را افزایش دادند. هرچند در این موج در تامین مراکزی که از تست آنتی ژن استفاده می‌کردند مشکل داشتیم اما این مسئله حل شد. همکاران ما در قالب برنامه طرح شهید سلیمانی در ۵ مرحله بر موضوعات خاصی تمرکز کردند و آزمایش هوشمند هدف اصلی آنان بود . همکاران من در حوزه توسعه مدیریت شبکه تیم‌های متعدد مراقبت در منزل و ردیابی تماس داشتند و ما در شرایطی قرار گرفتیم که در فاز آخر تعداد تست‌هایمان از ۱۱۰ هزارتست در روز فراتر رفت و در برخی مراکز بیش از ۶۰ درصد تست‌ها، تست سریع بود و این هم نقطه اوج خوبی بود و برنامه ریزی شده تا از این تست در نقاط زیادی استفاده شود، اما چون رفت و آمد مردم در مدیربت بیماری باید تحت ضوابط خاصی باشد معذوراتی داریم.

سمیعی گفت: در مورد آزمایش تشخیص مولکولی و آنتی ژن کووید۱۹ و توسعه آن بسیار خوشبین هستم و می‌توانیم خود را برای فازهای بعدی و مثلا اگر برنامه بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها وجود داشته باشد، آماده کنیم و مانند مراکز گسترده واکسیناسیون، مراکز آزمایش وسیع در کشور ایجاد کنیم و حتی کسانی که علائم بیماری ندارند و بیمار نیستند را تحت پوشش آزمایش‌هایی قرار دهیم که خیلی گران نیستند تا مردم با اطمینان به فعالیت روزمره بازگردند.

وی افزود: آزمایش دیگری که در این مدت به آزمایش‌های ما اضافه شد، آزمایش تعیین تغییرات ژنتیکی ویروس است. ویروس‌های جهش‌یافته در کشور کاملا رصد می‌شوند ‌ ۳ مرکز آزمایشگاه مرجع کشوری کووید۱۹ در انستیتو پاستور، آزمایشگاه ملی آنفلوآنزا در دانشگاه تهران و آزمایشگاه ژنتیک دانشگاه علوم توانبخشی در کشور داریم که مسئول اصلی شناسایی جهش‌ها هستند. فراخوانی در چند روز گذشته صادر شد و از دانشگاه‌ها خواسته شده تا اگر امکان همکاری با این پروژه را برای شناسایی تغییرات ژنتیکی ویروس دارند اعلام کنند تا بتوانیم اطلاعات بیشتری از تغییرات ویروس داشته باشیم‌. آنچه که باعث تغییر در ژنوم ویروس می‌شود، زنجیره انتقال است. در حقیقت این بستری است که ویروس در آن تغییر می‌کند و این تغییرات می‌تواند باعث تغییر بالینی ویروس هم شود.

وی ادامه داد: اگر موجی از بیماری رخ دهد این امکان وجود دارد که پس از آن با تغییر ژنتیکی ویروس روبرو شویم و تیم‌های فنی ما وظیفه دارند این تغییرات را رصد کنند تا اثر تهدیدات را کاهش دهند.

سمیعی گفت: تغییرات ژنتیکی حتی می‌تواند در تشخیص ویروس هم تغییر ایجاد کند. خوشبختانه تمام کیت‌هایی که در ایران استفاده می‌شود برای بیش از یک ناحیه مشخص از ویروس ساخته شدند ‌و امکان ارتقا کیت وجود دارد.

وی با اشاره به همزمانی موج چهارم با آغاز واکسیناسیون کرونا، اظهار کرد: اگر زنجیره انتقال قطع نشود در حین انجام واکسیناسیون ممکن است شاهد شرایط خاصی باشیم که واکسن‌ها در مقابل موتاسیون‌ها پاسخگو نباشند و ایمنی با واکسن پاسخگو نباشد. کشوری مانند انگلستان که واکسیناسیون را زود آغاز کرد همچنان با ورود تغییرات جدید نگران واکسیناسیون هستند. تا این لحظه واکسن‌های کرونا با توجه به جهش‌های جدید با شکست مواجه نشده است و این یک نقطه قوت است بنابراین به همین علت است که توصیه می‌شود اولین واکسنی که در اختیارتان قرار گرفت را مصرف کنید زیرا باعث کاهش مرگ و میر خواهد شد.

وی درباره انجام تست کرونا در مطب‌ها، گفت: ما در برنامه ریزی‌های این کار مشارکت داشتیم و نقش ما در آموزش و اطمینان از عملکرد کیت‌ها و بررسی نقاط ضعف در اجرای چنین پروژه‌ای بود. در واقع الان معاونت بهداشت و قرارگاه تصمیم گرفتند وقتی فردی به بخش خصوصی مراجعه می‌کند، مطب‌ها را تجهیز به تست‌های تشخیصی کنند. تجهیز مطب‌ها به تست کرونا کار سختی است، یعنی خود پژشک ممکن است وقت نکند تست را اخذ کند و شاید باید کسی این کار را برایش انجام دهد؛ هرچند که لازم است تا خود پزشک آموزش‌های لازم را ببیند. به کمک نظام پزشکی این برنامه نوشته شد و برای پزشکی که می‌خواهد این کار را در مطب انجام دهد تعرفه تعیین کردند و یک تعرفه حدود ۱۰۰ هزار تومان تعیین شد.

وی افزود: تمام برنامه ریزی‌ها برای آموزش افراد و سایر برنامه‌ها انجام شد اما اکنون نمی‌دانم در چه مرحله ای است. اما شاید ماجرای موج چهارم و آغاز واکسیناسیون اندکی سبب شده باشد تا برنامه به کندی پیش برود.

وی افزود: از زمان شروع اپیدمی کرونا در کشور نزدیک ۴۰۰ آزمایشگاه‌ تشخیص طبی کرونا در بخش دولتی و خصوصی داریم که کار بزرگی انجام دادند، تاکنون حدود ۱۹ میلیون تست کرونا انجام داده‌اند و جای قدردانی دارد. بخش خصوصی از آذر ماه تاکنون در سامانه خود نزدیک به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تست وارد کرده است. پس بخش خصوصی به خوبی فعال است‌. انجام تست در مطب‌ها سبب می‌شود میزان تردد فرد مشکوک به بیماری کاهش یابد. البته کسانی که در مراجعه به مطب‌ها، کرونا مثبت شناسایی می‌شوند از طریق مراقبین سلامت ردیابی می‌شوند.

وی در مورد برنامه وزارت بهداشت برای گسترش اخذ تست کووید۱۹ در مراکز تجمعی، پارک‌ها و…، بیان کرد: برنامه ریزی ما اخد تست در ابعاد وسیع است اما اخذ تست در پارک و ورزشگاه هماهنگی سختی دارد اما تلاش می‌کنیم تا به این هدف برسیم تا حتی واحدهای سیار هم داشته باشیم. ما در حال توسعه ظرفیت آزمایشگاهی هستیم تا به خوبی خوشه‌های بیماری را شناسایی کنیم. الان هرکس به بخش خصوصی مراجعه کند، امکان اخذ تست مولکولی وجود دارد. اما چون مقداری گران است می‌خواهیم با ایجاد این مراکز هزینه را برای مردم کاهش دهیم.

سمیعی ادامه داد: مراکز وسیع نمونه گیری را برای افراد علامت دار و بیمار قرار ندادیم، زیرا تکلیف آنها مشخص است و به آنها می‌گوییم به مراکز منتخب کووید مراجعه کنند. مراکز تجمعی برای افرادی است که مجبور هستند بنابر اعلام محل کار به شکل دوره‌ای تست بدهند. کسی نمی‌تواند بگوید نیاز به تست دارد اما در بخش دولتی یا خصوصی از انجام تست محروم باشد. هنر بزرگ دولت این بود که در زمینه گسترش تست‌ها به خوبی پشتیبانی شدیم و تجهیزات کافی به دستمان رسید. با این اتفاق خوب انگیزه گرفتیم تا برای سایر بیماری‌ها از این روش استفاده کنیم.

مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، گفت: درمورد ویروس انگلیسی، انستیتو پاستور ایران در چندین آزمایشگاه خود کیت‌هایی داشت که بتواند ویروس جهش یافته را شناسایی کند زیرا برخی تغییرات تنها با آزمایش PCR قابل تشخیص نیست و نیاز به تعیین توالی ویروس وجود دارد.

وی گفت: دستورالعملی برای ارسال نمونه‌های مختلف مناطق در شرایط خاص به آزمایشگاه‌های مرجع را داشتیم تا جهش‌ها را شناسایی کنند. در کسی که دو بار به بیماری مبتلا می‌شود رصد شرایط اهمیت بالایی دارد. کیت‌های تشخیصی بسته به نوع جهش متفاوت است، پس از بروز جهش بهترین کار شناسایی ویروس تعیین توالی است. تعیین توالی هر تغییری در ژنوم ویروس را مشخص می‌کند. البته تعیین موتاسیون‌ها تغییری در وضعیت فرد ایجاد نمی‌کند فقط می‌تواد تصویر جدید و شفافی از اپیدمیولوژی بیماری ارائه دهد و در عین حال در مورد مسئله واکسیناسیون اگر ببینیم جهشی سبب ایجاد مقاومت در برابر واکسن می‌شود باید اقدامات مراقبتی را گسترش دهیم و راه را برای ما روشن‌تر می‌کند.

وی درباره فروش تست منفی کرونا نیز گفت: مهمترین شکایتی که از این مجموعه‌ها مطرح شده از طرف خود مسئولان فنی آزمایشگاه‌ها بوده مبنی بر اینکه برخی از کارکنان آنها جواب تست منفی فروخته‌اند و این کارکنان را اخراج کرده‌اند. گاهی در برخی شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام افرادی تبلیغ می کنند که تست منفی یا مثبت کرونا می فروشند اما مسئولان فنی آزمایشگاه‌ها خودشان با این مسائل برخورد کرده‌اند زیرا نمی خواهند اعتبار آزمایشگاه آنها زیر سوال برود. مهمترین جایی که افراد به دنبال جواب تست منفی هستند برای مسافران پروازها به خصوص پروازهای خارجی است که میلیون‌ها هزینه دارد. برای شرکت‌های هواپیمایی مهم این نیست که جواب تست درست باشد. مهم این است که تست منفی باشد و با توجه به اینکه افراد هزینه زیادی را برای پروازهای خارجی پرداخت می کنند اگر یکی از همراهان آنها تست مثبت داشته باشد، تکلیف آنها هم نامعلوم می شود. بنابراین به دنبال خرید جواب تست منفی هستند. اولین مشکل ما درمورد دو تیم فوتبال بود که قصد بازی با یکدیکر را داشتند و مدام نتایج آزمایشگاهی را زیر سوال می‌بردند.

وی افزود: نظارت و مدیریت این مساله برای وزارت بهداشت سخت است. اگر در موارد جواب تست اشکال داشته باشد با تکرار آزمایش می توان مشکل را حل کرد اما چون برای مسافران پروازها زمان زیادی نداریم، رفع این چالش مشکل است.

وی درباره هزینه تست کرونا در بخش دولتی و خصوصی گفت: هزینه تست کرونا کاهش یافت و در بخش دولتی حدود ۲۵۰ هزار تومان و در بخش خصوصی حدود ۳۵۰ هزار تومان است. البته وزیر بهداشت دستور دادند در بخش دولتی برای موارد و افراد مشکوکی که از سیستم وزارت بهداشت به آزمایشگاه های دولتی ارجاع می شوند، هزینه تست گرفته نشود و آزمایشگاه‌های وزارت بهداشت بر اساس دستور وزیر عمل می کنند.

مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت در خصوص امکان توزیع و فروش تست های سریع در داروخانه ها گفت: در این مورد چند چالش وجود دارد. اول اینکه نمونه گرفتن برای افراد عادی کار سختی است زیرا سواپ نمونه گیری باید به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه با قسمت انتهایی بینی نزدیک حلق تماس داشته باشد تا به ترشحات آغشته شود و البته در مورد تست سریع باید میزان درگیری ویروس بیشتر باشد تا نتیجه دقیق باشد. اگر این مسائل رعایت شود بعد از ۲۰ دقیقه با روشن شدن قسمت قرمز کیت نتیجه معلوم می شود. اما، مساله دیگر این است که اگر فردی متوجه بیماری خود شد با نتیجه تست چه کار می کند؟ بنابراین فعلا توزیع این کیت ها در داروخانه ها در دستور کار نیست؛ زیرا مطمئن نیستیم که هزینه آن بر دوش مردم به نفع آنها باشد. فعلا از کیت های تشخیص سریع در مراکز بهداشتی درمانی استفاده می شود و ورود این تست ها باعث شد میزان تست های روزانه کرونا در کشور بیشتر شود که کمک بزرگی برای گسترش آزمایش کرونا در کشور بود.