تغییرات هورمونی که در بدن نوجوان رخ می‌دهد، زمینه‌ساز تغییرات شناختی و فکری در وی خواهد بود. این تغییرات، مقدمه ویژگی‌های روانشناختی نوجوان می‌شوند. این مسئله در میان بسیاری از نوجوانان دیده می‌شود..

در هر فرهنگ، جغرافیا و نگرش‌های مختلف خانوادگی، شاهد اشتراکات زیادی در ویژگی‌های روانشناختی نوجوانان هستیم. یعنی نوجوانان ایران و نوجوانان در انگلیس، ممکن است ویژگی‌های مشترکی داشته باشند. بنابراین مثل سایر موارد، ما برای مدیریت چالشهای ناشی از این مسئله، به والدین آگاه نیاز داریم. والدینی آموزش دیده، اهل مطالعه و پیشرو. چنین والدینی در برابر رفتارهای ظاهرا غیرمتعارف، عملکردی درست و مناسب از خود نشان‌ می‌دهند.

ویژگی‌های روانشناختی نوجوانان چیست؟

تغییرات خلق و خو

تغییرات خلق و خو یکی از ویژگی‌های روانشناختی نوجوانان است. آن‌ها دچار تلاطم‌های اخلاقی و روحی می‌شوند و دراین باره مقصر نیستند. ممکن است پرخاشگری، لجبازی یا رفتارهایی از این دست در آنها مشاهده کنیم. این‌ها همه کنشهای ناشی از تغییرات روانشناختی نوجوانان می‌باشد. اما مهم واکنش والدین است. والدین آگاه تصمیم گرفته‌اند تحت هر شرایطی از نوجوان خود حمایت کنند. حتی اگر فرزند آن‌ها بدترین رفتارها را از خود نشان داد هرگز او را تنها نمی‌گذارند. با این نگرش توصیه می‌کنیم نه تنها او را تنها نگذارید بلکه در مقابل او نیز قرار نگیرید.

بیشتر بخوانید: والدین آگاه، نوجوان موفق می‌سازند

تقابل با نوجوانی که در معرض تغییرات جسمی قرار گرفته، کار منصفانه‌ای نیست. کنارش باشید، صبوری کنید و حتی‌المقدور با او کنار بیایید.

طوفان هیجانات

هیجانات مثبت و منفی نیز در این بین خود را نشان می‌دهند. از جمله ویژگی‌های دوران نوجوانی همین هیجانات است. برخی از این هیجانات واقعا هیجان هستند و برخی از آن‌ها نه! به این معنا که نوجوان گاهی دوست دارد مثل دوستانش باشد، اما تنها نشان می‌دهد که هیجان دارد. در هر صورت باید مراقب بود این هیجان سرکوب نشود. چه واقعی باشد؛ چه صوری.

تا می‌توانید نسبت به این هیجانات، واکنش مثبت داشته باشید. او خواهان واکنش خوب و مناسب شما به این هیجانات است. بی‌تفاوت نباشید. سوال کنید و نشان بدهید که هیجان او برای شما مهم است. اگر هیجان مثبت است، شما هم کمی به وجد بیایید و اگر هیجان منفی است؛ او را درک کنید و نشان بدهید که از این بابت شما هم ناراحت هستید. البته هیچ یک از این موارد نباید تصنعی باشند. بلکه باید به دنبال پیدا کردن اشتراکات، با نوجوان خود باشید.

افسردگی و اضطراب

نوجوانان، با فشارهای درونی و بیرونی مواجه هستند. باید این را به خوبی درک کنیم. از همان تغییراتی هورمونی آستانه بلوغ تا فضای اجتماعی خاصی که برای او وجود دارد. او دچار مسائل هویتی و فلسفی هم شده است. همه‌ی این‌ها او را تحت فشار قرار می‌دهند. ویژگی نوجوان در این دوره بروز نشانه‌هایی است که ممکن است به افسردگی تعبیر بشوند. اما مشکل فقط این نیست!

بیشتر بخوانید: در ذهن نوجوان چه می‌گذرد؟

ممکن است واقعا پای افسردگی درمیان نباشد اما رفتارها، شبیه یک نوجوان افسرده باشد. اگر بخواهیم به طور خلاصه توضیح بدهیم باید گفت: از ویژگی‌های روانشناختی نوجوان ، بروز نشانه‌هایی از افسردگی است که گاهی فقط یک نشانه هستند و نه چیز بیشتری. مثلا عطسه کردن، هم نشانه‌ی آنفولانزاست و هم نشانه‌ی آلرژی. پس هرکسی عطسه کرد الزاما آنفولانزا ندارد. بنابراین هر نوجوانی که نشانه‌های افسردگی داشت، افسردگی ندارد. این مسئله کار را خیلی سخت می‌کند.

اگر نشانه‌های افسردگی را در نوجوان خود دیدیم، زود قضاوت نکنیم و زود نگران نشویم. بلکه به مراجعه به مشاور، سعی کنیم به تشخیص درست برسیم. اما آن را جدی بگیریم.

بازسازی هویت مستقل

تعریف هویت مستقل، از ویژگی های نوجوان است. او می‌خواهد با خانواده، فامیل و جامعه تفاوت داشته باشد. البته منظورمان، شکاف عمیق نیست. این تفاوت در نگرش، در رفتارها، پوشش، نوع صحبت کردن و سبک زندگی خودش را نشان می‌دهد. هویت مستقلی که او برای خود ساخته، منجر به این رفتارهای متفاوت میشود. او با رفتارهای متفاوت می‌خواهد نشان بدهد، که هویت مستقل خودش را دارد.

او می‌خواهد نشان بدهد که جور دیگری فکر می‌کند. می‌خواهد بگوید که جهان‌بینی‌اش را خودش ساخته و متاثر از کسی نیست. بنابراین در تلاش است تا محیط پیرامونش را جور دیگری بسازد.

ممکن است این مسئله برای والدین نگران کننده باشد. برخی از آنها وارد یک تقابل جدی با نوجوان خود میشوند تا حتی المقدور، فاصله‌ها را کم کنند. و برخی ممکن است به طور کامل نوجوان خود را رها کنند. آن‌ها به اسم خانواده دموکرات، کوچکترین واکنشی نسبت به این موضوع ندارند.

اما والدین آگاه، دارای چارچوبهای مشخص خانوادگی هستند. اگر نوجوان آنها از این چارچوبها خارج شود، با تدبیر سعی می‌کنند مسئله را حل کنند. یا اینکه آسیبها را به حداقل برسانند. آن‌ها نه بی‌تفاوت هستند و نه مقابله کننده. آنها ضمن حق دادن به نوجوان خود، فضا را مدیریت می‌کند.

تمایل به خلوت و محرمانه و فاصله گرفتن از والدین

از ویژگی‌ها روانشناختی نوجوانان، تمایل شدید به محرمانه‌هاست. چیزهایی که دوست دارند فقط خودشان بدانند یا لااقل یک دوست نزدیک هم از آن اطلاع داشته باشد. محرمانگی، فارغ از این که چه جیزی است، خودش برای نوجوان ارزشمند است. این محرمانگی هویت مستقل را تقویت می‌کند.

بهتر است والدین ذره بین به دست نبوده، و دنبال کشف این محرمانگی‌ها نباشند. دزدکی به اتاق نگاه انداختن یا ناگهان در اتاق را باز کردن، یا جستجو در وسایل نوجوان، اقدامات سنجیده‌ای نیست.

پیش از هرچیز باید به آن محرمانه‌ها احترام گذاشت. باید پذیرفت این ویژگی نوجوانی است. باید دانست، این موضوع برای نوجوان اهیمت دارد. اگر والدین احساس می‌کنند آسیبی در میان است، با کمک مشاور باید در مسیر درست قرار بگیرند و مسئله را حل کنند.

بیشتر بخوانید: نحوه برخورد با نوجوان سیگاری

تمایل به هنجارشکنی اخلاقی

حتما در اتوبوس و وسایل حمل و نقل عمومی با چند نوجوان مواجه شده‌اید که بلندبلند حرف میزنند. خیلی نامتعارف می‌خندند و نگاه سایرین را به خودشان جلب می‌کنند. گاهی رفتارشان توی ذوق می‌زند. باید بدانیم آنها فقط در حال خندیدن نیستند. آنها می‌خواهند هنجار شکنی کنند و آن را نشان بدهند. این ویژگی آنهاست و از این کار قصد بدی ندارند.

بسیاری از آن‌ها در سنین بزرگتر، وقتی یاد این رفتار خود می‌افتند شرمنده می‌شوند. آن‌هایی هم که به ویژگی‌های روانشناختی نوجوان آگاه هستند، به خودشان و گذشته خودشان حق می‌دهند. پس ما نیز باید به آنها حق بدهیم. سخت نیگریم و اجازه بدهیم در چارچوبی مشخص و معین، این هنجار‌شکنی را بروز بدهند.

جمع‌بندی

بسیاری از رفتارهای نوجوانان، بزهکاری نیست. بلکه ویژگی خاص آنهاست. این را باید بدانیم. لازم است سواد خود را در این زمینه توسعه دهیم و با هر هنجار شکنی، رفتار مناسبی را انتخاب کنیم. این دوران می‌گذرد. رفتارهای او تعدیل می‌شود. اما آنچه می‌ماند واکنش‌های درست و صبورانه ماست. واکنشهایی که اگر درست مدیر نشوند، از ویژگی‌های روانشناختی نوجوان دردسرهای بزرگ خواهند ساخت.

مطالب تکمیلی

سیگار

سیگار در این سنین شایع است. یکی از دلایل عمده‌ی آن، ویژگی‌های روانشناختی نوجوان است. ممکن است نوجوان به سیگار رو بیاورد. چه بسا آن سیگار واقعا برای او لذتی نداشته باشد. نفسش را تنگ کند و حالش را خراب نماید. اما برای اینکه این تابو را بشکند، و خود را مستقل نشان بدهد و بخواهد هویتی جدید از خود نشان بدهد، به سیگار رو می‌آورد.

این شیوع به معنای بی‌تفاوتی ما نیست. اگر سیگار در نوجوان برای ما یک ضد ارزش تلقی می‌شود، باید برای این مسئله چاره جویی کنیم.

خواسته‌های نامعقول

مطالبه‌گری‌های پی‌درپی و نامعقول، از جمله ویژگی‎های یک نوجوان است. این موضوع خیلی برای والدین آزاردهنده است. مخصوصا اگر آنها را مجبور کند که از خط قرمزهای خود عبور کنند یا فشار اقتصادی بر آنها بیاورد. باید در این میان به عزت نفس نوجوان اهیمت ویژه ای داد. از طرفی برای نیازهای واقعی او سنگ تمام گذاشت. لازم است چارچوبهای خانوادگی را ترسیم کنید و خیلی محکم پای آنها بایستید. البته این به معنای جنگ و دعوا نیست. بلکه باید برایش توضیح بدهید.

افت تحصیلی

افت تحصیلی در میان نوجوانان بسیار شایع است. ممکن است فرزندان ما دوره‌های مختلف نوجوانی خود را با افت تحصیلی بگذرانند. حال آنکه در سالهای قبل و بعد از آن دوره، اوضاع خوبی داشته باشند. این افت تحصیلی ممکن است در تمام طول زندگی آنها تاثیر بگذارد. ممکن است منجر به بی علاقگی به درس، ترک تحصیل و انتخابهای اشتباه بشود. افت تحصیلی راه حلهای خودش را دارد. باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد که دلیل اصلی آن چیست.

ممکن است یک دلیل آن، تعمد باشد. نوجوان برای نشان داده هویت مستقل خود، یا اعتراض، یا لجبازی یا هرچیزی شبیه به آن درس نخواند. حال آنکه واقعا مستعد است و علاقه‌مند. ممکن است اضطراب و افسردگی ریشه اصلی باشد. ممکن است عدم تمرکز ناشی از تغییرات هورمونی، باعث افت تحصیلی شده باشد. از این رو باید دلیل واقعی افت تحصیلی شناسایی شود. باید مشخص شود مربوط به کدام ویژگی دوران نوجوانی است تا برای آن چاره جویی شود.