شیر مادر که به عنوان یک ماده غذایی شناخته می‌شود بسیار شگفت‌انگیز، حیات‌بخش و فراتر از یک تغذیه است.

شیر مادر علاوه بر دارا بودن درشت مغذی‌ها (پروتئین، چربی و کربوهیدرات) حاوی تمام ریز مغذی‌ها مانند املاح، ویتامین‌ها و عناصر کمیاب با مقدار و نسبت متعادل بوده و چون سرشار از سلول‌های زنده و آنتی بادی‌ها است شیرخوار را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت می‌نماید. این حفاظت از دو طریق انجام می‌شود:

1) ایمنی اختصاصی

2) ایمنی غیر اختصاصی

ایمنی اختصاصی

همان ایمونوگلوبولین‌ها یا آنتی بادی‌هایی است که مادر در مقابل ابتلا به هر بیماری که در بدنش ساخته می‌شود و از طریق جفت و شیر مادر به شیرخوار منتقل می‌گردد. ایمنی غیراختصاصی از طریق آنزیم‌ها و سایر ترکیباتی است که در شیر مادر موجود است مانند لیزوزیم، لاکتوفرین، اینترفرون، الیگوساکاریدها، سلول‌های زنده و …، بنابراین بسیاری از بیماری‌های دوران کودکی و حتی بزرگسالی مانند ورم حاد گوش میانی(اوتیت)، عفونت‌های تنفسی فوقانی و تحتانی، برنشیولیت، آسم، درماتیت‌ها (التهاب پوست) اگزما، بیماری‌های التهابی روده، بیماری سلیاک، تیپ 1 و 2 دیابت، چاقی و لوسمی (سرطان خون) در کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند بسیار کمتر از شیرخوارانی است که از شیر مصنوعی (شیرخشک) استفاده می‌کنند. در یک بررسی انجام شده در 1000 شیرخوار که سه ماه فقط با شیر مادر تغذیه شده بودند در مقایسه با 1000 شیرخوار دیگر که اصلا شیر مادر نخورده بودند مشاهده شد که گروه دوم نسبت به گروه اول 2033 بار بیشتر به مطب‌ها مراجعه داشتند، 212 بار بیشتر در بیمارستان بستری شدند و 609 نسخه دارویی بیشتر داشته‌اند. با توجه به این موارد است که تمام مجامع علمی جهان تغذیه انحصاری با شیر مادر (فقط شیر مادر) را تا پایان 6 ماهگی و سپس ادامه تغذیه با شیر مادر را همراه با غذای کمکی ازپایان 6 ماهگی تا پایان یک سالگی و شیر مادر همراه با غذای خانواده را از یک سالگی تا پایان دو سالگی توصیه می‌کنند.

شیردادن برای مادر نیز فواید زیادی دارد از جمله:

به علت ترشح اکسی‌توسین سبب انقباض رحم و کاهش خونریزی در نتیجه کاهش کم‌خونی مادر می‌شود.

اضافه وزنی که در دوران بارداری به دست آمده با روندی مناسب کاهش می‌یابد و احتمال چاقی کمتر می‌شود.

تخمک‌گذاری و احتمال بارداری به تأخیر می‌افتد.

استرس و افسردگی پس از زایمان کمتر می‌شود.

خطر دیابت نوع 2، بیمای‌های قلبی و عروقی، فشارخون، هیپرلیپیدمی (چربی بالا)، سرطان پستان، سرطان رحم و تخمدان، استئوپوز (پوکی‌استخوان) در خانم‌هایی که شیر می‌دهند، بسیار کمتر از خانم‌هایی است که به فرزند خود شیر نمی‌دهند. مادرانی که مبتلا به دیابت هستند در دوران شیردهی به انسولین کمتری نیاز دارند همچنین خطر ابتلا به دیابت نوع 2 برای هر یک سال شیردادن 4 تا 12 درصد کمتر می‌شود، بنابراین مادرانی که دو سال تمام شیر می‌دهند، این خطر 8 تا 24 درصد کاهش می‌یابد.

خطر سرطان پستان هم برای هر سال شیردهی 3/4 درصد و با دو سال شیردادن، 6/8 درصد کم می‌شود و احتمال سرطان تخمدان در مادرانی که حداقل یک سال شیرداده‌اند 28 درصد کاهش می‌یابد. افزون بر همه این مزایا، پیوند عاطفی که بین مادر و شیرخوار هنگام شیردادن و شیرخوردن به وجود می‌آید، در هیچ نوع تغذیه دیگری اتفاق نمی‌افتد به همین جهت است که هورمون اکسی‌توسین را «هورمون عشق» می‌نامند.

مادران برای موفقیت شیردهی چه باید بکنند؟

در دوران بارداری در زمینه مزایای شیر مادر برای مادر و شیرخوار آموزش‌های لازم را ببینند.

اعتماد به نفس داشته و در توانمندی خود در شیردادن تردید نکنند.

باورهای غلط و توصیه‌های نادرست اطرافیان را که ممکن است حتی از روی دلسوزی ولی ناآگاهی باشد نپذیرند.

در هفته اول پس از تولد نوزاد که هفته‌هایی است بحرانی از حمایت اطرافیان به ویژه همسر خود و پرسنل بهداشتی- درمانی و گروه‌های حامی برخوردار باشند.

از این که در روزهای اول پس از زایمان مقدار آغوز کم است نگران نباشند، زیرا حجم معده نوزاد هم در روز اول حدود 5 تا 7 سی‌سی، روز سوم 22 تا 37 سی‌سی و روز دهم 60 تا 80 سی‌سی می‌شود، بنابراین همان مقدار کم آغوز (حتی هربار یک قاشق مرباخوری یعنی5 سی‌سی) در روز اول اگر مرتب تکرار و حداقل 8 تا 10 بار به نوزاد خورانده شود نیاز او را تأمین می‌کند. از روز سوم به بعد که لاکتوژنزII اتفاق می‌افتد و شیر مادر زیاد می‌شود. همین تکرر شیردادن علاوه بررفع نیاز نوزاد منجر به تولید شیر بیشتر هم می‌شود، زیرا تولید شیر تابع قانون عرضه و تقاضا است.

حتما آغوز، همان شیر چند روز اول پس از زایمان را به نوزاد خود بدهند، زیرا آغوز سرشار از عوامل حفاظتی و ایمنی‌بخش است و به منزله اولین ایمن‌سازی نوزاد محسوب می‌شود. رنگ زرد آن به علت وجود بتاکاروتن (پیش‌ساز ویتامین A) است که علاوه بر حفاظت از چشم سبب کاهش ابتلای نوزاد به عفونت‌ها هم می‌شود. آغوز بسیار ملین است و چون عمل دفع را تحریک می‌کند، از زردی نوزاد نیز پیشگیری می‌نماید.

در 8-6 هفته اول عمر شیرخوار را از هر دو پستان و هر بار از هر پستان 15-10 دقیقه شیر بدهند. بعد از 6 تا 8 هفته، اگر شیرخوار با شیرخوردن از یک پستان سیر شد و از گرفتن پستان دیگر امتناع کرد اشکالی ندارد به شرطی که افزایش وزن او خوب باشد ضمن این که دفعه بعد باید از پستانی که شیر نخورده است شروع به شیرخوردن کند.

روش‌های درست درآغوش گرفتن و شیردادن را ترجیحا در دوران بارداری و در غیر این صورت در مدت اقامت در بیمارستان (پس از زایمان) آموزش ببینند.

بطری و گول‌زنک (پستانک) به شیرخوار خود ندهند.

در صورت بروز هرگونه مشکلی در شیردادن قبل از این که به مشکل بزرگ‌تری منجر شود با گروه‌های حامی تماس بگیرند.

هنگام بیماری و در صورت مصرف دارو با افراد آگاه، علاقه‌مند و معتقد به تغذیه شیرخوار با شیر مادر تماس بگیرند تا خدای ناکرده بی‌دلیل اقدام به قطع شیردهی نکنند.

امید است مادران عزیز با رعایت این نکات مطمئن شوند که می‌توانند شیرکافی داشته باشند و دو سال تمام و حتی بیشتر هم به کودک دلبندشان شیر بدهند و سلامتی خود و او را تضمین نمایند.