تغذیه سالمندان و توجه به میزان غذای مصرفی آنها مسئله بسیار مهمی است. سالمندی پدیده‌ای طبیعی است كه با تغییرات فیزیولوژیك همراه می‌‎باشد. روند این تغییرات در افراد گوناگون، یكسان اما سرعت آن متفاوت است.

از مهم‌ترین مسائلی که در دوران سالمندی اهمیت دارد، تغذیه سالمندان و توجه به میزان غذای مصرفی آنها است. سالمندی پدیده‌ای طبیعی است كه با تغییرات فیزیولوژیك همراه می‎باشد. روند این تغییرات در افراد گوناگون، یكسان اما سرعت آن متفاوت است. پیری با كاهش قوای جسمی‌ و روحی همراه است.

پیر شدن و سالخوردگی با كاهش تدریجی فعالیت‌های فیزیكی و افزایش بیماری‌های مزمن همراه می‌شود. به نظر می‌رسد كه بهبود تغذیه سالمندان تا حد زیادی قادر است از این مشكلات پیشگیری كند و یا از شدت تأثیر آن بکاهد. به همین دلیل مسائل پزشكی و بهداشتی از جمله وضعیت تغذیه سالمندان در حفظ سلامتی این عزیزان مهم است. سالمندان اغلب به میزان دریافت پروتئین مورد نیاز بدن خود توجه نمی‌کنند، در صورتی که بیش از هر زمان دیگری به پروتئین نیاز دارند. در این مقاله به بررسی بعضی از مشكلات در تغذیه‌ سالمندان و نیازهای تغذیه‌ای آنها می‌پردازیم.

نیاز به پروتئین در سالمندان

با افزایش سن علاوه بر كاهش توده عضلانی، ذخیره پروتئینی بدن نیز كاهش می‌یابد. با بالا رفتن سن میزان نیاز به پروتئین در صورت ابتلا به بیماری‌ها و یا عفونت‌ها نه تنها كاهش نیافته، بلكه ثابت مانده و یا افزایش می‌یابد. گروه غذاهای پروتئین، انواع ماهی، مرغ، گوشت قرمز، تخم‎مرغ، انواع حبوبات و مغزها (گردو، بادام، فندق، پسته و …) را شامل می‌شود که تأمین‌کننده پروتئین، آهن، برخی از ویتامین‌ها و املاح می‌باشند. مغزها نیز دارای آنتی‎اکسیدان و چربی‌های مفیدند.

احساس تشنگی در سالمندان ضعیف است

در دوران سالمندی میزان آب بدن و احساس تشنگی کاهش می‌یابد که این موضوع زمینه ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری، تنفسی، زخم‌های بستر و یبوست را افزایش می‌دهد، بنابراین وجود ۶ تا ۸ لیوان آب در تغذیه سالمندان ضروری است. مصرف آلو یا برگه‌ نیز سبب گوارشی بهتر و دفع راحت‎تر می‌شود. سالمندان به دلیل تغییر در مرکز حساسیت به تشنگی در مغز، از مصرف آب خودداری می‌کنند، درحالی که به آب فراوان نیاز دارند.

لبنیات

گروه لبنیات این گروه، موادی مانند شیر، ماست، کشک و دوغ را شامل می‌شود. مواد غذایی این گروه تأمین‌کننده بخشی از پروتئین، کلسیم، فسفر و برخی مواد مغذی دیگر است. توصیه می‌شود در برنامه تغذیه سالمندان روزانه ۲ تا ۳ واحد از این گروه غذایی گنجانده شود. هر واحد از این گروه و یا برابر با یک لیوان شیر یا یک لیوان ماست و یا 80 گرم کشک می‎باشد.

میوه و سبزی

جهت تأمین ویتامین و املاح کافی در سالمندان مصرف متعادل میوه‎ها و سبزی‎ها توصیه می‎شود، معمولاً سالمندان به دلیل مشکلات گوارشی مثل نفخ یا درد معده از مصرف میوه‎ها و سبزیجات امتناع می‎ورزند در صورتی که جهت پیشگیری از ابتلا به یبوست و کمبود مواد مغذی به مصرف متعادل این گروه نیاز دارند. جهت کاهش مشکلات گوارشی ناشی از مصرف میوه و سبزی، توصیه به پختن آن‎ها، رنده کردن و مصرف آب میوه به جای خود میوه شده است.

روی

مصرف روی در سالمندان پایین است. به علاوه ممکن است افراد مسن جذب روی کمتری نسبت به افراد جوان‎تر داشته باشند. برخی از عوامل ایجادکننده سوء جذب روی، شامل داروهایی است که مصرف آنها در سالمندان شایع است مثلاً مکمل‎های آهن و کلسیم می‎توانند جذب روی را مختل کرده و یا ترشح آن را در ادرار افزایش دهند و این مسئله منجر به کمبود روی در بدن شود. به همین دلیل برای این افراد معمولاً مکمل روی تجویز می‎شود. جگر، گوشت، شیر، حبوبات و گندم کامل از منابع غنی روی می‎باشند. برخی از علائم کمبود روی شبیه علائمی است که به طور طبیعی همزمان با سالمندی بروز می‎کنند، مانند کاهش حس چشایی و انواع درماتیت‎ها. اگر این علائم با کمبود روی همراه باشند، علت اصلی علائم فوق ناشناخته باقی می‎ماند.

مشکل بلع (دیسفاژی) در سالمندان

مشکل بلع که نوع خاصی از شرایط جسمی است که در آن فرد بیمار به دلایل بیماری توانایی بلعیدن غذا را ندارد. دیسفاژیِ یا مشکل بلع یکی از شایع‎ترین دلایل سوتغذیه در گروهی از بیماران است به طوری که 48 درصد از افرادی که دارای مشکل بلع هستند، از سوءتغذیه نیز رنج می‎برند. وقتی شخصی بلعیدن غذا را با مشکل انجام دهد، به صورت طبیعی کمتر غذا خواهد خورد که در طول زمان این کار به یک مشکل بزرگ تبدیل می‎شود و غذا خوردن تبدیل به فعالیتی سخت و آهسته خواهد شد. بیشتر مبتلایان به مشکل بلع ممکن است با مشکل خفکی و گیر کردن غذا در گلو مواجه شوند که به تدریج این مشکلات می‎تواند سبب بروز ریه عفونی و مشکل ذات‎الریه گردد.

بهتر است در این گروه از غذاهای مایع که مقوی و مغذی شده‎اند استفاده شود مثل سوپ آش، فرنی و حریره بادام، شیربرنج و … جهت مقوی و مغذی ساختن وعده غذایی می‎توان از شیر، مغز‎ها، دانه‎هایی مثل کنجد، عسل یا شیره، روغن زیتون و مواد مغذی از این قبیل استفاده کرد.

توصیه‌هایی برای تغذیه سالمندان

باید کمتر از چربی‌های اشباع شده با منشأ حیوانی استفاده کنند. از آنجا که زیتون و روغن آن جنبه حفاظتی برای عروق سالمندان ایجاد می‌کند، جایگزین مناسبی برای این نوع روغن‌ها است.

برخی از سالمندان به دلیل مشکلات گوارشی نمی‌توانند از شیر استفاده کنند. در این صورت به آنها توصیه می‌شود از منابع دیگری برای دریافت کلسیم استفاده کنند. مصرف روزانه ماست و دیگر مشتقات شیر برای جذب کلسیم فوق‎العاده است.

مصرف روزانه ۱ تا ۳ عدد گردو به دلیل داشتن امگا ۳ برای تغذیه سالمندان توصیه می‌شود؛ زیرا گردو جزء روغن‌های گیاهی است و مشکلی برای قلب و عروق آنها ایجاد نمی‌کند.

بهتر است تعداد وعده‌های غذایی روزانه افزایش و حجم هر وعده کاهش یابد.

به سالمندانی که مشکل جویدن دارند توصیه می‌شود از غذاهای خرد شده، پوره، آبمیوه طبیعی و آب سبزیجات در برنامه غذایی خود استفاده کنند.

ورزش‌های سبک مانند پیاده‎روی و نرمش برای این قشر بسیار مفید است.

قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید حداقل به مدت ۲۰ دقیقه در روز لازم است. فقط حواستان باشد در زمان اوج تابش خورشید نباشد.

مراجعه به متخصص تغذیه و رژیم درمانی برای مشاوره و برخورداری از سلامت تغذیه‌ای توصیه می‌شود.

برای پیشگیری و کنترل بیماری‌هایی نظیر دیابت، چاقی، مشکلات قلبی- عروقی توصیه می‌شود وزن خود را زیر نظر متخصص تغذیه کم کنند.

به دلیل وجود اسیدهای چرب اشباع شده در گوشت قرمز، متخصصان توصیه می‌کنند به میزان کمی از آنها استفاده شود. در طبخ گوشت نیز تا حد امکان بهتر است از سرخ کردن گوشت بپرهیزید.

تغییر شکل در عضلات و کم‎تحرکی سبب یبوست در سالمندان می‌شود. مصرف میوه و سبزیجات مناسب در برنامه تغذیه سالمندان علاوه بر اثرات مفید ذکر شده در رفع یبوست مؤثر است.

سالمندان باید در حد نیاز، میوه و سبزیجات مصرف کنند. آن‌ها علاوه بر مشکل جویدن به دلیل مشکلات گوارشی نیز در دریافت فیبر و پروتئین‌های میوه و سبزیجات ناتوان هستند. در این صورت می‌توانند به طرق دیگر مانند مصرف آب میوه‌ها و سبزیجات این مشکلات را حل کنند.

فراموش نکنیم احتمال سوء‎تغذیه در سالمندان بسیار بالا است و این موضوع خطر ابتلا به انواع عفونت‌ها را در آنها افزایش می‌دهد.