با وجود آنکه تهران و واشنگتن با یکدیگر در وین رو به رو نشدند اما برداشت همه طرف ها از گفتگوهای انجام شده در نشست مشترک برجام، مثبت بوده است.

نشست کمیسیون برجام که چشم ها را در طول هفته اخیر به خود معطوف کرده بود، بالاخره به پایان رسید. این نشست یک مهمان تازه داشت که از زمان خروج ایالات متحده از برجام خودش را کنار کشیده بود. نمایندگان امریکایی در حالی در وین به گفتگو با 4+1 نشستند که ایران حاضر به گفتگو با آنها نشد و مقامات دو کشور در دو نشست جداگانه خواسته هایشان را با اروپایی ها و روسیه و چین در میان گذاشتند.

نشست روز سه شنبه در شرایطی رخ داد که بیش از هفتاد روز از حضور بایدن در کاخ سفید می گذرد. رییس جمهور دموکرات امریکا حتی پیش از آنکه ساکن کاخ سفید شود، وعده داده بود که به توافق هسته ای باز می گردد و فکری به حال تحریم هایی که ترامپ وضع کرده بود، می کند. پیش از این نشست ایران تکلیف خود را روشن کرده و گفته بود که با امریکایی ها مستقیما مذاکره نمی کند و چیزی به جز آنکه امریکا تحریم های ایران را بردارد را نمی پذیرد.

ارزیابی ها از نشست چه بود؟

هم طرف ایرانی و هم طرف آمریکایی نشست سه شنبه را مهم توصیف کردند. عباس عراقچی در مورد این نشست گفت: جلسه سازنده‌ای بود و توافق کردیم دو گروه کاری تحریم‌ها و هسته‌ای تشکیل شود و این‌ها متشکل از کارشناسان همه کشورها بجز آمریکاست. آمریکا در هیچ جلسه‌ای که ایران حضور داشته باشد، حضور ندارد و این سیاست قطعی ماست. فهرستی از اقدامات باید مشخص شود. در کمیسیون مشترک برجام هم پذیرفته شده است که بازگشت گام به گام پذیرفته نیست. احتیاجی به این سیاست نداریم و کارهایی که ایران و آمریکا باید انجام دهند برای بازگشت به برجام، روشن است. البته ایران مجموعه اقداماتش را بعد از این‌که آمریکا اقداماتش را انجام داد و راستی‌آزمایی کردیم، انجام می‌دهد.

معاون ظریف خاطرنشان کرد: حرکت گام به گام نداریم و معتقدیم در یک گام نهایی کار باید انجام شود. تنها گفت‌وگوهایی که داریم، گفت‌وگوهای فنی و حقوقی است که دارد انجام می‌شود. ما فقط درباره این‌که بازگشت به برجام شامل چه چیزهایی باید باشد، گفت‌وگوی حرفه‌ای و حقوقی انجام می‌دهیم.

ند پرایس سخنگوی کاخ سفید هم در نشست خبری خود اجلاس وین را گامی بلند به جلو دانست و اظهار داشت که علیرغم عدم توقّع یک سدشکنی سریع در مذاکرات و توافق یک شبه و علیرغم همراهی با تقاضای ایران مبنی بر مذاکره غیرمستقیم، گامهای برداشته شده در طول دیدارهای امروز، بسیار مهم بوده است. او با اشاره به اینکه تلاش برای تثبیت دوباره برجام، از روز اوّل دولت بایدن آغاز شده است و با اشاره به اینکه دو گروه مجزّا، از یک سو مذاکره با ایران و از سوی دیگر مذاکره با آمریکا را صورت می‎دهند (تا گامهای رسمی شده تبعیت در برابر تبعیت، برای اعلام آماده شوند) و روند موجود، امیدوارکننده است.سخنگوی وزارت خارجه فرانسه هم اعلام کرد که گفت‌وگوهای هسته‌ای وین باید به توافقی برای بازگرداندن کامل ایران و آمریکا به برجام منتهی شوند.

بنابر عکس العملهای ایجاد شده پس از این جلسه به نظر می رسد که دو طرف گامی مثبت در جهت احیای برجام برداشته اند. البته ایران کماکان بر سر حرف خود در مورد عدم پذیرش اقدامات گام به گام ایستاده است و ایالات متحده هم می گوید که قصدش برای بازگشت به برجام جدی است.

به نظر می رسد که با آغاز نشست های فنی و کارشناسی، بازگشت به توافق هسته ای می تواند در مسیر مثبت و سازنده ای قرار بگیرد و بن بستی که مدت ها از ایجاد آن می گذرد باز شود.

نیویورک تایمز در همین زمینه در گزارشی مدعی شده که در مذاکرات غیر مستقیم وین ایران و امریکا توافق کرده اند تا تلاش کنند که رفع تحریم ها و محدود کردن غنی سازی را هماهنگ جلو ببرند.

چوب جادو در دست رابرت مالی است؟

رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که در نشست کمیسیون شرکت داشت، روز یکشنبه ۴ آوریل در گفتگو با شبکه پی‌بی‌اس اعلام کرد این کشور آماده است تحریم‌هایی را که با برجام مغایرت دارد، لغو کند. این سخنان رابرت مالی گامی به جلو از سوی سیاستمداران آمریکایی دیده شد. تا آنجا که اسراییلی ها هم نسبت به آن واکنش تندی نشان دادند. جروزالم پست بی‌آنکه نامی از سیاستمداران و مسئولان دولت اسرائیل ببرد به نقل از یکی از آن‌ها نوشته است: «اگر اظهارات رابرت مالی بازتاب دهنده سیاست و مواضع آمریکا باشد، اسرائیل با آن مشکل دارد.»

این تنها موردی نبود که رابرت مالی در آن غیرمنتظره ظاهر شد. به نظر می آید که انتقادهای تلاویو بر روی او موثر واقع شد. نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در مصاحبه‌ای که روز سه‌شنبه منتشر شد تاکید کرد که دولت جو بایدن در پی رسیدن به توافقی جامع‌تر و طولانی‌تر از برجام است، توافقی که تمام فعالیت‌های ایران اعم از اتمی و منطقه‌ای را دربر بگیرد. نماینده آمریکا در امور ایران در گفتگو با رادیو ملی امریکا، فشار حداکثری بر ایران را آزمایشی شکست خورده دانست و گفت بازگشت به برجام به نفع مردم ایالات متحده است. اودرباره تاثیر انتخابات ایران بر مذاکرات هم گفت: ما با هر کسی که در ایران قدرت داشته باشد مذاکره خواهیم کرد. اگر بتوانیم قبل از انتخابات به تفاهم برسیم که خوب است؛ اگر نتوانیم، پس از آن با هر کسی که در تهران مسئول باشد، ادامه خواهیم داد.

به نظر می رسد که رابرت مالی با توجه به شناختش از خاورمیانه و مسائل مرتبط با ایران سکان را در دست گرفته تا کشتی برجام را به خشکی برساند. او به خوبی توافق هسته ای را می شناسد و در مورد آن مذاکره کرده است. دولت ایالات متحده هرچند خود را متعهد به بازگشت به توافق هسته ای می داند اما هنوز به گام به گام جلو رفتن در مسائل پایبند است. این چیزی است که تهران می گوید آن را نخواهد پذیرفت. با شروع نشست های فنی و کارشناسی بازگشت ایالات متحده به برجام و برداشته شدن تحریم ها و همینطور بازگشت ایران به تعهداتش، در مسیر خود قرار می گیرد اما مشخص نیست که رسیدن به نتیجه ای مناسب برای همه طرف ها تا چه زمانی طول بکشد. از آنجا که واشنگتن بوده که توافقی را که پایش را امضا کرده بود رها کرده و دست به تحریم های بسیار گسترده و آسیب زا نسبت به ایران زده، مقامات کشورمان حاضر به پذیرش نرمش در قبال ایالات متحده نیستند و بر روی برداشته شدن تحریم ها پیش از هر اقدامی از سوی تهران تاکید دارند.

هر دو طرف به این موضوع اعتقاد دارند که بازگشت به برجام هر چند هدف نهایی است اما مسیر اسانی نخواهد بود. در ایالات متحده دولت بایدن نیازمند همراه کردن لابی های صهیونیستی و سعودی با خود است و باید بتواند به جمهوری خواهان هم جواب پس بدهد. در عین حال رویکردی هم وجود دارد که می گوید امریکا و ایران تا ابد فرصت ندارند و این دریچه هایی که باز شده برای همیشه باز نخواهند ماند. به ویژه آنکه انتخابات ایران در پیش است و برخی ناظران معتقدند اگر دولت فعلی به عنوان دولتی که به موضوع برجام اشراف کامل دارد بتواند بخش عمده ای از راه را طی کند، اوضاع بهتر پیش خواهد رفت.

ایران به دنبال آن است که تضمینی برای بازگشت ایالات متحده به برجام داشته باشد و برای این تضمین اولین قدم را برداشته شدن تحریم ها می داند. راستی ازمایی که تهران از آن حرف می زند در اولین قدم برداشته شدن تحریم های ظالمانه را در بردارد. به نظر می رسد که هر چند دو طرف بعد از نشست روز سه شنبه به نوعی از نتایج به دست امده رضایت دارند اما خوشبینی بیش از اندازه به خرج نداده اند تا مسیر در شرایطی هیجانی پیش نرفته و واقع بینانه نسبت به گام های پیش رو اقدام کنند.