سیاسی/ دفاعی ناوبندر مکران با قابلیت حمل ۵ بالگرد، در فاز اول خود می‌تواند ظرفیت پشتیبانی از ناوگروه‌های اعزامی ارتش به نقاط دوردست در آب‌های آزاد را به میزان چشمگیری افزایش دهد.

صبح امروز، همزمان با آغاز رزمایش بزرگ نیروی دریایی ارتش در سواحل مکران و شمال اقیانوس هند، «ناوبندر مکران» با حضور جمعی از فرماندهان عالیرتبه ارتش و ستادکل نیروهای مسلح، ازجمله سرلشکر باقری رئیس ستادکل، سرلشکر موسوی فرمانده کل ارتش و دریادار خانزادی فرمانده نیروی دریایی به عنوان بزرگترین ناو لجستیک ایران به ناوگان دریایی ارتش الحاق شد.

این ناوبندر با قابلیت حمل ۵ بالگرد، در فاز اول خود می‌تواند ظرفیت پشتیبانی از ناوگروه‌های اعزامی ارتش به نقاط دوردست در آب‌های آزاد را به میزان چشمگیری افزایش دهد.

با این توضیح که «آنچه امروز رونمایی شد، شناور تکمیل شده‌ی این پروژه نیست و در فازهای بعدی (احتمالا در آینده نزدیک) در بسیاری از حوزه‌ها ازجمله تسلیحات، با تغییرات مهمی مواجهیم خواهد شد»، در گزارش زیر به بررسی اهمیت این شناور و نقش آن در ارتقای توان رزم نیروی دریایی ارتش پرداختیم.

یکی از مؤلفه‌های نیروهای دریایی راهبردی در دنیا، قابلیت دریانوردی و عملیات نظامی در هر نقطه از جهان است. این امر به طور کلی نیازمند شناورهای رزمی است که بتوانند در آبهای آزاد عمل کنند اما هر شناور رزمی با طراحی‌های فعلی نیازمند پشتیبانی‌های پایه شامل سوخت، آذوقه، مهمات و خدمات پزشکی است.

در بحث رزمی نیز مهمترین جنبه پشتیبانی، پوشش هوایی است که عمدتاً شامل هواپیما، بالگرد و رادار پرنده می‌شود.

در زمینه سوخت و آذوقه و مهمات، کشتی‌های پشتیبانی و لجستیکی در کنار گروه شناورهای رزمی اعزام می‌شوند که حامل مقادیر زیادی از موارد فوق بوده و در نتیجه امکان تداوم عملیات را برای گروه فراهم می‌کنند. این شناورها معمولاً امکان ارائه طیفی از خدمات فنی تعمیراتی و خدمات پزشکی را نیز به نیروهای هر گروه رزمی دارند.

اما در زمینه پوشش هوایی، ناوهای هواپیمابر و -در رده‌ای پائین‌تر- ناوهای بالگردبر ساخته می‌شوند که حامل تعدادی هواگرد با مأموریت‌های متنوع بوده و کار پوشش هوایی را چه در قالب عمیات رزمی و چه اطلاعاتی به انجام می‌رسانند.

در صورت نیاز به اجرای عملیات آبی خاکی، بدیهی است که حمل یک یا نهایتاً دو بالگرد روی شناورهای رزمی معمولاً کفایت نمی‌کند و بالگردهای موجود روی ناوهای بالگردبر مورد نیاز هستند.

ترکیب دو گونه شناور فوق یعنی لجستیکی و حامل هواگرد، به شناوری چند منظوره منجر می‌شود که امکان اجرای طیف گسترده‌ای از مأموریت‌های پشتیبانی را از یک گروه رزمی دارد.

وجود چنین شناوری در هر گروه رزمی سبب بهبود کیفیت اجرای مأموریت‌ها و نیز تداوم اجرای آنها می‌شود. در نتیجه مشاهده شده که در سال‌های اخیر، گرایش به سمت توسعه شناورهایی که هم قابلیت پشتیبانی‌های پایه و لجستیکی را دارند و هم حامل تعدادی بیشتری بالگرد نسبت به شناورهای معمولی و البته کمتر از یک ناو اختصاصی بالگردبر هستند، بیشتر شده است.

نکته جالب توجه این است که برخی کشورها از جمله قوی‌ترین نیروها از نظر کمیت یا با سابقه زیاد در عرصه عملیات دریایی و حتی کشورهای دارای صنایع عظیم کشتی‌سازی، اقدام به تغییر یک شناور غیرنظامی برای رسیدن به شناور نظامی پشتیبانی و چند منظوره کرده‌اند.

معروف‌ترین مثال در این زمینه، تبدیل نفتکش به شناور چند منظوره در نیروی دریایی آمریکا است که اتفاقاً به دلیل رضایت از عملکرد این نوع شناورها، تعداد مد نظر برای به خدمت گرفتن را نسبت به قرارداد اولیه در چند نوبت افزایش داده‌اند.

اولاً مزیت تبدیل یک شناور موجود -چه نظامی و چه غیرنظامی- برای مأموریتی جدید به طور عمده در دو حوزه به کمینه رساندن زمان توسعه محصول و نیز کم کردن هزینه‌ها تا حد امکان است.

پروسه طراحی و ساخت یک شناور بزرگ چند منظوره حتی برای کشورهای صاحب صنایع عظیم کشی‌سازی و نیز کشورهایی که به صورت مشترک عمل می‌کنند، نیازمند زمانی چند ساله است. حتی در صورت استفاده از یک طراحی موجود، خود فرایند ساخت زمان قابل توجهی می‌برد که آن هم دستکم ۲ تا ۳ سال برای کشورهای فوق است. بنابراین در اختیار گرفتن یک شناور موجود برای تبدیل به شناوری با مأموریت متفاوت، صرفه‌جویی زمانی بسیار زیادی به دنبال دارد و این برای فرماندهان عملیاتی از اولویت بالایی برخوردار است زیرا اثر مستقیمی در قدرت و سیادت دریایی نیروی تحت امر و البته قدرت دستگاه سیاسی بالادستی آمر به آن نیرو دارد.

در نتیجه‌ی این ایده می‌توان یک شناور موجود حتی غیرنظامی را برای تبدیل مأموریت در اختیار گرفته و با ایجاد تغییرات لازم و نصب سامانه‌های موجود در سبد محصولات صنایع مربوط برای کاربردهای جدید در زمان بسیار کوتاهی آماده کرد.

بدیهی است که وقتی شناور انتخابی یک نفتکش غول پیکر و اقیانوس‌پیما باشد، اولاً به سبب توان حمل بار بسیار زیاد، سازه این شناور حجم کافی برای جا دادن بخش‌های مختلف پشتیبانی شامل سوخت برای خود شناور و سایر شناورهای گروه رزمی، مهمات، آذوقه، آب، کارگاه‌های فنی، بخش‌های پزشکی و هر مورد لازم دیگری را دارد.

به علاوه، مساحت بزرگ عرشه شناورهای نفتکش نیز برای نشست و برخاست بالگرد و حتی هواپیماهای عمودپرواز کافی است. در زیر عرشه نیز امکان ایجاد آشیانه نگهداری و تعمیرات به اندازه کافی فراهم است.

از سوی دیگر، به سبب طراحی شناورهای نفتکش یا کشتی‌هایی مانند کانتینربرها برای مأموریت‌های اقیانوسی در آب‌ و هوای مختلف، در عین حمل بار سنگین، سازه این شناورها از مقاومت بالایی برای دریانوردی طولانی مدت برخوردار است.

در نمونه‌های شناورهای غیرنظامی تغییریافته در دنیا برای مأموریت‌های نظامی، هر دو نوع کانتینربر و نفتکش قابل مشاهده است. شناورهای رده (کلاس) Shughart در نیروی دریایی آمریکا، سه شناور غیرنظامی و باربری هستند که در دهه ۱۹۸۰ برای شرکت مشهور Maersk ساخته شدند.

این شناورها در سال‌های ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ توسط فرماندهی ترابری نظامی نیروی دریایی آمریکا در اختیار گرفته شد و برای کاربری ترابری نظامی در رده Roll-on/Roll-off در مدت کوتاه حدود یک سال، در شرکت NASSCO که از زیرمجموعه‌های شرکت مشهور جنرال داینامیکز است تغییر داده شدند. این شناورها ۲۷۷ متر طول، ۳۲.۲ متر عرض و حدود ۵۴۵۰۰ تن تناژ نهایی با بار کامل دارند.

مثال دیگر از شناورهای غیرنظامی تبدیل شده به نظامی، شناورهای رده USS Lewis B. Puller یا خانواده شناورهای ESB هستند که از تغییر نفتکش‌های رده آلاسکا به دست آمده‌اند.

البته میزان تغییرات سازه‌ای در این شناورها در مقایسه با مثال قبلی به سفارش نیروی دریایی آمریکا بیشتر بوده است. هدف از این پروژه به دست آوردن یک پایگاه متحرک دریایی بود که قابلیت اجرای مأموریت‌های متنوعی را دارد. این شناور ۲۳۹.۳ متر طول، ۵۰ متر عرض، ۹۰۰۰۰ تن تناژ جابجایی و سرعت حدود ۱۵ مایل دریایی یا حدود ۲۷ کیلومتر بر ساعت دارد.

این شناورها برای اجرای طیف گسترده‌ای از عملیات‌های پشتیبانی شامل عملیات بالگردها و قایق‌های تهاجمی، تیم‌های نیروهای ویژه و عملیات تخریب، پشتیبانی از نیروهای عمل کننده در شرایط بحران، عملیات‌های ضد دزدی دریایی، حفظ امنیت آبراه‌ها و مرزهای دریایی و نیز کمک در بلایای طبیعی آماده شده است.

عرشه فوقانی این شناور قابلیت حضور همزمان ۴ بالگرد بزرگ MH-۵۳ یا تیلت روتور V-۲۲ را دارد. آشیانه پذیرش نیز روی عرشه افزوده و فضای زیر عرشه نیز به طور گسترده برای مأموریت های مدنظر تغییر داده شده است.

با بهره‌گیری از رویکرد فوق، نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران که بیش از ۱۰ سال حضور مستمر در آبهای آزاد خصوصاً در منطقه راهبردی باب المندب و خلیج عدن را با اعزام بیش از ۷۰ ناوگروه در کارنامه دارد، برای توسعه توان پشتیبانی راهبردی خود از شناورها در آب‌های آزاد و مأموریت‌های طولانی مدت، اقدام به در اختیار گرفتن یک کشتی نفتکش و تغییر کاربری آن برای رسیدن به یک پایگاه متحرک دریایی یا به اصطلاح بومی، «ناوبندر» با نام «مکران» کرده است.

این شناور در واقع همانند یک بندر کوچک به شناورهای رزمی در آب‌های آزاد خدمات می‌دهد و کاری که سایر کشورها با اعمال نفوذ سیاسی و دریافت خدمات بندری از کشورهای مختلف در جهان صورت می‌دهند، به صورت مستقل برای نیروی دریایی ارتش در هر نقطه از اقیانوس‌های جهان ارائه می‌کند. در نتیجه، مدت زمان فعالیت ناوگروه‌های ارتش برای حفاظت از خطوط کشتی‌رانی کشور خصوصاً در برابر دزدان دریایی که نهایتاً در حدود ۲ ماه بود، می‌تواند تا حد توان و تحمل خدمه ارتقاء یابد و به صورت کلی چند برابر شود.

حتی استقرار این ناوبندر در یک محدوده مشخص مانند رأس الحد امکان پشتیبانی همزمان از چند ناوگروه را فراهم می‌کند ضمن اینکه صرف حضور شناور نظامی ایرانی، سبب از بین رفتن حاشیه امن شناورهای نیروهای فرامنطقه‌ای در آن مناطق خواهد شد و تمام تحرکات آنها زیر نظر نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

همچنین با استقرار این شناور در این منطقه، می‌تواند به عنوان ایستگاه رله اطلاعات و کنترل پهادهای مختلف مورد استفاده قرار بگیرد.

در یک سال اخیر که به علت شیوع بیماری کرونا، امکان دریافت خدمات بندری برای ناوهای نیروهای دریایی ارتش دشوارتر شده بود، لزوم رفع مشکل خدمات دهی به این شناورهای رزمی سبب شد تا فرایند توسعه ناوبندر مکران به دو فاز تقسیم شده و در فاز اول تنها با کمتر از ۵ ماه کار اجرایی، مکران آماده اعزام به مأموریت شود. فاز بعدی نیز شامل برخی تغییرات دیگر در سال آتی اجرایی خواهد شد.

لازم به ذکر است در زمینه شناورهای غیرنظامی البته مجموعه صنعت دریایی کشور تجربه ساخت کشتی‌های غول پیکر نفتکش ۲۵۰ متری و ۱۱۳هزار تنی و کانتینربر ۱۸۵ متری و ۳۷هزار تنی را با وارد کردن موتور از خارج برای آنها دارد.

در زمینه شناورهای رزمی، ناوهای رده جماران با ۱۳۰۰ تن وزن و حدود ۹۴ متر طول، هم اکنون سنگین‌ترین رده در حال عملیات از شناورهای ساخت داخل در کشور است.

ناو آموزشی رزمی خلیج فارس از پروژه لقمان نیز با تُناژ بیش از ۳ هزار تن و طول ۲۰۷ متر به عنوان یک ناو بزرگ در دستور کار است. فرایند ساخت سازه و بدنه این پروژه در آذر سال ۹۸ به صورت رسمی آغاز شده و یک بلوک ۵۰۰ تنی از ۱۰ بلوک آن به اتمام رسیده که به تنهایی وزن بیش از یک شناور رزمی موشک انداز و حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد وزن ناو رزمی در رده جماران را دارد.

اما واقعیت موجود در صنعت دریایی کشور در ۲۰ سال اخیر نشان داده با وجود توان خوب در ساخت سازه و بدنه شناور، موارد دیگری وجود دارد که سبب زمان‌بر شدن ساخت شناور در کشور می‌شود. پس راهکار خرید شناور آماده در رده فوق سنگین، رویکرد معقولی است.

شناور نفتکش تهیه شده توسط نیروی دریایی ارتش از نظر طول، ۲۴ متر بزرگتر از ناو لجستیکی خارک بوده که به عنوان بزرگترین ناو غرب آسیا (تا پیش از الحاق ناوبندر مکران) در اختیار ارتش است.

عرض بدنه در قسمت عرشه نیز نزدیک به ۶۰ درصد در ناوبندر مکران بزرگتر از ناو خارک بوده و عرشه این ناوبندر در قسمت جلوی روسازه، در حدود ۱۵ برابر بزرگتر از عرشه نشست و برخاست بالگرد در ناو خارک است.

ناوبندرها شناورهایی با اختصاصی‌سازی‌های مأموریتی گسترده هستند و لزوماً مأموریت‌های خط کشی شده و استانداردی ندارند و کاملاً وابسته به سطح انتظارات نیروی به خدمت گیرنده، تعریف می‌شوند.

نیروی دریایی ارتش نیز با توجه به نیازهای خاص خود، تغییرات و پیش بینی‌های لازم را روی یک شناور نفتکش در اختیار گرفته شده ساخت سال ۲۰۰۹ برای این امر کرده است تا به شناوری متناسب برسد.

ناوبندر مکران قرار است تا زمانی که خودش نیازمند تعمیرات سنگین نباشد در دریا بوده و به اسکله باز نگردد و موقعیت آن نیز متناسب با راهبردهای سیادت دریایی کشورمان در دریاهای آزاد تعیین می‌شود.

از نظر ظاهری، اصلی‌ترین تغییر در ناوبندر مکران نسبت به شناور نفتکش پایه، افزوده شدن یک باند بزرگ نشست و برخاست بالگرد در نیمه جلویی عرشه و به طول حدود ۷۶ متر و عرض برابر عرض بدنه است. (مساحت ۳۲۰۰ متر مربع)

این عرشه وسیع، امکان استقرار همزمان ۵ بالگرد را به راحتی فراهم می‌کند. از جمله ترکیب ۲ بالگرد بل۲۱۲، ۲ بالگرد SH-۳D سی کینگ و یک بالگرد RH-۵۳D سی استالیون روی ناوبندر مکران قابل اجرا است.

در زیر این عرشه نیز اتاقک های متعددی برای امور مختلف افزوده شده است که با توجه به وسعت عرشه، حجم و تعداد بالایی فضای کار را شامل می‌شود.

برخلاف ناوبندرهای آمریکایی که بخش زیرین عرشه به طور کامل دستخوش تغییر شده، در ناوبندر ایرانی مکران با توجه به نوع نیاز بومی، ظرفیت مخازن سابق نفتکش حفظ شده و تنها به منظور حمل سوخت و آب و آذوقه کمترین تغییرات لازم را دریافت کرده است.

مکران در حال حاضر فاقد آشیانه نگهداری بالگرد است ولی با توجه به خبرهایی از ایجاد یک سازه جدید در قسمت سینه ناو، در جلوی باند بالگردها ممکن است آشیانه نگهداری در این بخش در فاز دوم توسعه افزوده شود. یک جرثقیل سنگین هم برای مأموریت های ناوبندر مکران به وسط عرشه و با فاصله از عرشه فرود بالگردها نصب شده است.

از نظر تسلیحات، علاوه بر دو سکوی پرتاب کانتینری موشک، ۶ موضع استقرار توپخانه پدافندی، انواع سامانه‌های جنگ الکترونیکی که روی شناورهای رزمی نیروی دریایی ارتش مشاهده شده بود، بر فراز دکل روی سازه فرماندهی مکران نیز نصب شده که در فضای نبردهای مدرن امروزی ارزش بسیار بالایی دارند.

علاوه بر سامانه شناسایی سیگنالی یا ESM ساخت صنایع دفاعی کشور، رادارهای دریایی باند X و سامانه‌های مخابرات دریایی نیز روی سازه ناوبندر مکران قابل تشخیص است.

نوع و تعداد موشک‌های مستقر شده در سکوی مذکور هنوز مشخص نیست اما این سبک و سیاق استقرار موشک برای اولین بار است که در شناورهای نظامی جمهوری اسلامی ایران مشاهده می‌شود.

موشک‌های برد بلند قدیر با برد ۳۰۰ و ابومهدی با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر گزینه‌های اصلی قابل طرح برای موشک‌های ضدکشتی در ناوبندر مکران هستند.

با توجه به اینکه به نظر می‌رسد کانتینرهای مذکور از نوع استاندارد ۴۰ فوت هستند ابعاد آنها طول ۱۲، عرض ۲.۳۴ و ارتفاع ۲.۲۸ متر خواهد بود. در نتیجه احتمال پذیرش ۴ موشک از نوع ابومهدی در هر یک از آنها قابل طرح است.

با توجه به اعلام تمایل نداجا به دریافت موشک‌های بالستیک روی ناوهای خود در آینده، ناوبندر مکران و این نوع کانتینترهای حامل موشک می‌تواند بستر به کارگیری موشک‌های بالستیک ساخت داخل باشد که در نمونه‌های تا برد ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر یعنی موشک‌های ذوالفقار و دزفول دارای طول کمتر از ۱۰.۵ متر و قطر ۶۸ سانتیمتر هستند که به راحتی دو فروند از آنها در هر یک از این کانتینترها به همراه ریل پرتاب قابل جانمایی است. خصوصاً موشک ذوالفقار بصیر به عنوان موشکی ضدکشتی با جستجوگر اپتیکی دست برتر را برای مکران در اجرای عملیات علیه شناورهای دارای پدافند قوی‌تر باز می‌کند.

چهار قایق تندرو با ظرفیت ۱۲ نفر و مجهز به راکت انداز ۱۱ لوله ۱۰۷ میلیتمری و چهار زیردریایی عملیات ویژه السابحات-۱۵ به همراه ظرفیت ۱۵۰ نیروی عملیات ویژه از دیگر قابلیت های ناوبندر مکران است.

همچنین پهپادهای مختلفی قابلیت اجرای عملیات از روی ناوبندر مکران را دارند از جمله پهپاد عمود پرواز پلیکان با برد ۱۲۰۰ کیلومتر که مجهز به سامانه‌های الکترواپتیک بوده و توانایی اجرای عملیات شناسایی و هدفیابی و نظارت هوایی روی محیط پیرامونی شناور را در فواصل مختلف دارد.

توانایی حمل ۸۰هزار تن سوخت و ۲۰هزار تن آب سبب می‌شود تا مکران بتواند در مدت ۹۳ روز، یک دور به دور کره زمین حرکت کرده و تا ۱۰ بار این قابلیت را بدون مراجعه به ساحل داشته باشد.

این غیر از قابلیت پشتیبانی از ناوهای رزمی در همین فرض مأموریتی است. برای مقایسه باید گفت ناو خارک ۱۸هزار تن سوخت حمل می‌کند و در صورت پشتیبانی همزان از ناوهای رزمی، ماندگاری آن در دریا نیز به میزان محسوسی کمتر می‌شود.

یکی از نکات مهم پیرامون ناوبندر مکران، امکان پشتیبانی گسترده از عملیات‌های تهاجمی در سواحل دشمن با افزوده شدن ظرفیت‌های آتی در فاز بعدی توسعه است که از این نظر بخشی از نیاز به توسعه توانایی عملیات‌های آبی-خاکی را نیز برای ارتش جمهوری اسلامی ایران مرتفع می‌کند.

اخباری از تجهیز به موشک‌های پدافند هوایی عمودپرتاب برد کوتاه نیز در فاز بعدی توسعه مکران به گوش رسیده است. همچنین با توجه به حساسیت و اهمیت راهبردی چنین شناوری احتمال نصب یک سامانه کمند در هر سمت این ناو بزرگ و ارزشمند در فاز بعدی توسعه دور از ذهن نیست.

به طور کلی ویژگی‌های ناوبندر مکران به عنوان اولین شناور از این نوع شامل موارد زیر است:

طول حدود ۲۲۸ متر و عرض ۴۲ متر و تناژ جابجایی نهایی ۱۲۱ هزار تن، سرعت نهایی ۱۴.۴ مایل دریایی معادل ۲۶.۷ کیلومتر بر ساعت. قابلیت حمل ۵ تا ۷ فروند از انواع بالگردهای حتی سنگین خصوصاً سه نوع بالگرد یگان هوادریای ارتش شامل بل-۲۱۲، SH-۳D سی کینگ و RH-۵۳D سی استالیون مجهز به تسلیحات دفاعی و جنگ الکترونیک مختلف مجهیز به سامانه موشکی کروز قابلیت حمل و به کارگیری پهپادها از جمله پهپاد پلیکان برخورداری از بدنه دو لایه به دلیل استفاده از شناور نفتکش به عنوان مبنا ظرفیت بسیار بالا برای حمل سوخت تا ۸۰هزار تن، آب تا ۲۰هزار تن و آذوقه قابلیت دریانوردی اقیانوسی طولانی مدت قابلیت ماندگاری و برد بسیار بالا در حد ۷ تا ۱۰ بار دور زدن کره زمین ضمن پشتیبانی از دو یا چند ناو رزمی در کنار خود استقرار تیم های عملیات ویژه و قایق های تندرو و پشتیبانی از عملیات های خاص امکان ارائه خدمات فنی و تعمیرگاهی به یگان های شناور در مأموریت آبهای آزاد

در نهایت با به خدمت گرفتن ناوبندر مکران، نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران صاحب یک شناور چند منظوره و البته بزرگترین شناور نظامی در اختیار کشورهای غرب آسیا می‌شود که تراز نظامی آن را در جهت عمق بخشی به قابلیت های راهبردی افزایش می‌دهد.

به بیان فرمانده نیروی دریایی ارتش، ناوبندر مکران معادلات دفاعی را در منطقه تغییر می‌دهد که این امر از آنجا که با اتکا به توان بومی کشور و یک راهکار اثبات شده در دنیا صورت گرفته در آینده هم قابل تکرار بوده و هم شناور مذکور قابلیت پذیرش بهسازی‌های بعدی را نیز دارد.

badoorbin.com
akhbarazad.com
منبع : خبرفوری