نسخه مرمت شده فیلم ایرانی «شطرنج باد» شامگاه دوشنبه ۲۱ مهر در جریان دوازدهمین دوره جشنواره فیلم «لومیر» در شهر لیون فرانسه به نمایش درآمد.

فیلم «شطرنج باد» به کارگردانی و نویسندگی محمدرضا اصلانی، محصول ۱۳۵۵ است که در خود ایران تنها یک بار آن هم قبل از انقلاب نمایش داده شد. فیلم اصلانی پیش از انقلاب در پنجمین دوره جشنواره جهانی فیلم تهران که در همان سال ۱۳۵۵ برگزار شد، به نمایش در آمد. اما بعد از آن به دلیل برخی اختلاف‌ها با شرکت سینمایی مسئول تولید و توزیع، به ویژه بر سر این که شطرنج باد چندان فیلم گیشه نبود، و نیز وجود برخی مشکلات فنی در خود فیلم، دیگر هرگز به نمایش در نیامد.

ظاهرا اصلانی با مدیر جشنواره تهران نیز که استاد خود او در دانشگاه هم بود، اتختلاف نظر پیدا کرده بود و همین امر مانع اکران فیلم پس از جشنواره شد. بعد از انقلاب نیز، صاحبان شرکت فیلمسازی که بوشهری نام داشتند و با خانواده پهلوی نسبت داشتند، از کشور رفتند و در نتیجه نسخه‌ اصلی فیلم هم گم شد.

فیلمی که خودش داستان شد

حکایت گم شدن و پیدا شدن شطرنج باد که بهمن فرمان‌آرا تهیه کننده آن است، خودش داستانی طول و دراز دارد.

گیتا اصلانی، دختر محمدرضا اصلانی که دانش‌آموخته دکترای فلسفه سینما و مدرس دانشگاه سوربن فرانسه است در سخنرانی خود پیش از نمایش فیلم در سالن سینمای «او.ژ.س کنفلوانس» لیون گفت که پس از سال‌ها بی‌خبری، با همت او و پدرش، نگاتیوهای این فیلم در تهران به دست آمده است. به گفته او، پس از ورشکست شدن شرکت بوشهری، شرکتی به نام بدیع در تهران، حلقه‌های نگاتیو شطرنج باد را به پوزیتیو تبدیل کرده و در نتیجه می‌شد دانست که نگاتیوها را نیز در اختیار داشته است. زمانی که اصلانی متوجه این موضوع می‌شود، شرکت بدیع نیز بسته شده و اثری از آن نبوده است.

خانواده اصلانی بالاخره پس از جستجوی بسیار، حلقه‌های نگاتیو فیلم را در بازار تهران پیدا می‌کنند. پس از آن، نگاتیوهای فیلم برای مرمت در اختیار سینماتک بولونیا در ایتالیا قرار گرفت و با پشتیانی و حمایت بنیاد فیلم مارتین اسکورسیزی و با کمک مالی بنیاد جرج لوکاس مرمت شد.

خانم اصلانی در توصیف پدرش محمدرضا اصلانی گفت که او علاوه بر فیلمسازی، شاعر هم هست و نخستین دفتر اشعار خود را در نوزده سالگی منتشر کرده است. او اصلانی را یک شاعر نوسرا و هنرمند آوانگارد در زمان خودش معرفی کرده و گفت که پدرش پس از تحصیل در رشته نقاشی، نخستین فیلم کوتاه خود را نیز در ۲۱ سالگی ساخته است. وی تأثیر شعر و نقاشی در آثار سینمایی اصلانی را برگرفته از پیش‌زمینه او در هنرهای تجسمی و در هنر شاعری ذکر کرد.

داستان فیلم

داستان فیلم شطرنج باد مربوط به سال‌های پس از انقلاب مشروطه ایران است که در سال ۱۲۸۵ روی داد. این داستان به طور مشخص‌تر به اوایل قرن شمسی حاضر، یعنی اواخر دوره قاجار یا اوایل دوران پهلوی برمی‌گردد. گیتا اصلانی در این زمینه به یورونیوز می‌گوید از روی روایت فیلم در مورد آغاز خدمت نظام وظیفه در ایران، می‌فهمیم که داستان فیلم به طور مشخص مربوط به سال ۱۹۲۵ میلادی (۱۳۰۴ خورشیدی) است.

در آن زمان، در خانواده‌ای اشرافی و ثروتمند، خانم بزرگ که بزرگ خاندان است فوت می‌کند. وارث او، خانم کوچک، زن جوان افلیجی است که نقش او را فخری خوروش بازی می‌کند. بعد از مرگ خانم بزرگ، بر سر تصاحب ثروت خانوادگی بین اتابک، ناپدری خانم کوچک (با بازی محمدعلی کشاورز)، کنیزک (با بازی شهره آغداشلو) و برادرزاده‌های ناپدری مناقشه درمی‌گیرد. خانم کوچک موقعی که اتابک بر سر نماز است با وزنه‌ای به قصد کشت، برسر او می‌کوبد. داستان پس از آن رنگی جنایی و هراس‌آور به خود گرفته و فیلمساز روایت بدیعی را در فضاهای جالب و مهیج در سینمای آن زمان ایران خلق می‌کند.گیتا اصلانی می‌گوید پدرش در این اثر که به گونه‌ای الهام گرفته از تئاتر هم هست، نگاه فمینیستی برجسته‌ای دارد که آن را از خلال شخصیت‌پردازی خانم کوچک و کنیزک به نمایش می‌گذارد. به گفته او این نگاه فمینیستی در ایران تحت تأثیر مقالاتی ترجمه شده از انگلیسی و فرانسه، در قالبی فرنگی در ایران متجلی شده بود. دو شخصیت زن فیلم هر دو مورد علاقه دو مرد هستند، اما در صحنه‌ای از فیلم آنها در حال عشقبازی با یکدیگر نیز دیده می‌شوند، چیزی که رویکردی به شدت سنت‌گریز در جامعه آن زمان ایران محسوب می‌شود.

شطرنج باد با دقت و هزینه بسیار بالایی مرمت شده، به طوری که کیفیت رنگ و صدای بازسازی شده آن، در حالی که ۴۴ سال از ساختش می‌گذرد، بیننده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گیتا اصلانی می‌گوید این فیلم با نور پایین فیلمبرداری شده و بنابراین سیاه شده بود.

بازتاب در فرانسه: فیلمی تجسمی، اپرایی و هیچکاکی

نمایش شطرنج باد در فضای سینمایی و نیز در رسانه‌های تخصصی و حتی عمومی فرانسه بازتاب درخوری داشته است. برخی تماشاگران فیلم نیز پس از اکران آن در جشنواره لومیر لیون به خبرنگار یورونیوز گفتند که از دیدن آن بسیار لذت برده‌اند، زیرا آن را اثری خاص یافته‌اند.

«مارتن» که سینمای ایران را کمابیش می‌شناسد، در مورد متمایز بودن این فیلم از دیگر آثار سینمایی معروف ایرانی به خبرنگار یورونیوز می‌گوید: «باید بگویم که این فیلم بسیار غافلگیرکننده بود. فیلم وجه تجسمی بسیار برجسته‌ای دارد و در نهایت به گونه‌ای اپرا بدل می‌شود. موسیقی پر قدرتی دارد که با تصاویری شئ‌واره و پلان‌های بزرگ همراه می‌شود، آن گاه تمام اینها را در فضایی شبیه کارهای ویسکونتی و البته هیچکاکی با سکانس‌هایی از قتل و شبه ترسناک در سردابه می‌بینیم. تفاوت موجود میان برخی اقشار جامعه ایرانی، نظام خانوادگی و ارث و میراثی نیز در این فیلم به خوبی نمایش داده شده است. کارگردان ایرانی همه اینها را در قالب آن خشونت مخملی شرقی نشان داده است.»

برخی رسانه‌های فرانسه نیز از هم اکنون و پیش از اکران عمومی شطرنج باد، به ویژگی‌های یگانه فیلم اصلانی پرداخته‌اند. ویرژینی آپیو در ویژه‌نامه جشنواره لومیر از صندلی چرخدار چوبی قهرمان فیلم، قرابه‌های شیشه‌ای بزرگ که جسد مقتول را در یکی از آنها می‌اندازند، و عناصر برجسته دیگری را به مثابه اشیایی برمی‌شمرد که در این فیلم کاراکتری هم‌ارز با شخصیت‌ها پیدا می‌کنند.

شطرنج باد پس از نمایش در ایتالیا، برای نخستین بار در فرانسه در جشنواره لیون به نمایش در آمده و به گفته خانم اصلانی، قرار است به زودی در فرانسه و کشورهای دیگر اکران عمومی شود.

سال گذشته نیز دو فیلم قدیمی از سینمای ایران یعنی «خانه سیاه است» اثر فروغ فرخزاد و «تپه‌های سیلک» کار ابراهیم گلستانبه در جشنواره لومیر در شهر لیون فرانسه، زادگاه سینمای جهان نمایش داده شده بود. این دو فیلم نیز در ایتالیا مرمت شده بودند.

badoorbin.com
akhbarazad.com
منبع : خبرفوری