سیاسی/ بین الملل نطفه بحران قره باغ زمانی شکل گرفت که اتحاد جماهیر شوروی، منطقه خودمختار ناگورنو- قره‌باغ یا قره‌باغ کوهستانی را که 95 درصد جمعیت آن از نظر قومی ارمنی هستند، در آذربایجان تاسیس کرد.

به گزارش خبر فوری، جنگ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان هر لحظه سخت‌تر و خونین‌تر می‌شود. قره‌باغ در این سالها آتش فشان نیمه فعالی بوده که هر از گاهی فوران کرده و باز خاموش می‌شود. اما به راستی ریشه این درگیری در کجاست و چرا این منطقه به گره ای کور در روابط دو کشور اصلی منطقه قفقاز تبدیل شده است؟

چه شد که قره‌باغ جنگ به وجود آورد؟

تا پیش از قرن 19، منطقه قفقاز از آن ایران بود. بعد از جنگ های ایران و روسیه این منطقه تصرف شد و روسیه تزاری آن را اداره کرد. با نابودی سلطنت رومانوف‌ها، ارمنستان و آذربایجان و سایر مناطق قفقاز مدتی اعلام استقلال کردند اما در تعیین حد و مرز خود دچار مشکل شدند. درگیری محلی و مرزی بین آذری‌ها و ارمنی‌ها و نیز گرج‌ها آغاز شده بود که بولشویک‌ها در مسکو قدرت گرفته و طرفدارانشان در آذربایجان و ارمنستان نیز پیروز شدند. بعد از این، شورای انقلاب آذربایجان اعلام کرد که این منطقه بخشی از شوروی است و دیگر ادعای استقلال ندارد. ارمنستان و گرجستان نیز بخشی از شوروی شدند.

از اینجا به بعد است که مساله کم کم جدی می‌شود. در واقع، ماجرا به دهه 1920 باز می‌گردد. طبق گزارش یورونیوز، نطفه بحران زمانی شکل می گیرد که اتحاد جماهیر شوروی منطقه خودمختار ناگورنو- قره‌باغ یا قره‌باغ کوهستانی را که 95 درصد جمعیت آن از نظر قومی ارمنی هستند، در آذربایجان (که آن زمان یکی از ایالت‌های شوروی سابق به شمار می‌رفت) تاسیس کرد.

ناگورنو واژه‌ای روسی است که به معنای کوهستانی استفاده می‌شود. در زمان حکومت بلشویک‌ها، درگیری میان ارمنستان و آذربایجان بر سر این منطقه تحت کنترل بود. حتی در آن زمان مسکو به ویژه در دوران استالین تلاش می‌کرد با زنده نگه داشتن این اختلاف‌ها زمینه را برای حفظ مرجعیت خود در خصوص اختلافات محلی حفظ کند. اما با آغاز روند فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کنترل مسکو بر این بحران کاهش یافت. ارمنی های قره‌باغ اقداماتی را برای پیوستن این منطقه خودمختار به ارمنستان انجام دادند. این اقدام با واکنش آذربایجان مواجه شد چون قره‌باغ از نظر جغرافیایی عملا در درون مرزهای آذربایجان قرار داشت.

همزمان با انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، منطقه خودمختار قره‌باغ رسماً استقلال خود را اعلام کرد. جنگ بین ارمنستان و آذربایجان بر سر این منطقه در گرفت و در پی آن تقریبا 30 هزار نفر کشته و صدها هزار آواره و پناهنده بر جای ماند. در سال 1993 ارمنستان توانست ناگورنو قره‌باغ یا همان قره‌باغ کوهستانی را به تصرف خود در آورد. این درگیری‌های پراکنده تا سال 1994 ادامه داشت تا بالاخره با میانجیگری روسیه دو طرف اعلام آتش‌بس کردند.

اگرچه بعد از این اتفاق آتش بس بین دو کشور برقرار بود اما شکست نسبی آذربایجان در جنگ های دهه 90 و تصرف بخش های شرقی آن باعث شد آتشی زیر این خاکستر باقی بماند. این آتش در سال‌های بعد دائما فوران می‌کرد و به جنگ بین دو کشور منجر می‌شد. این درگیری ادامه یافت تا به جنگ اخیر در سال 2020 منجر شد.

جنگ قره‌باغ؛ کابوس وقوع یک جنگ طولانی چقدر جدی است؟

با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند جنگ سال 2020 با سایر جنگ‌ها فرق می‌کند. برای درک بهتر این موضوع باید نگاهی به جایگاه استراتژیک منطقه قفقاز داشته باشیم. در طول تاریخ این منطقه همواره محل ارتباط دنیای شرق و غرب بوده است. از این جهت همیشه نقش اقتصادی، نظامی و سیاسی فراوانی داشته است. ارمنستان در زمان اشکانیان و سپس ساسانیان همواره محل تاخت و تاز دو جبهه غربی(امپراتوری روم) و جبهه شرقی(امپراتوری ایران) بود.

بعد از ورود اسلام، قفقاز همچنان اهمیت استراتژیک خود را حفظ کرد. در زمان بنی عباس و به خصوص از زمان خلافت هارون الرشید و مامون به بعد، جنگ‌های بسیاری بین مسلمین، حکام محلی و همچنین امپراتوری بیزانس بر سر این منطقه شکل گرفت. با نابودی بنی عباس و قدرت گیری عثمانی ها در شرق و روسیه و کشورهای اروپایی غربی این درگیری شکل دیگری به خود گرفت. در قرن 18 و 19 جنگ‌هایی بین روسیه و ایران و همچنین روسیه و عثمانی بر سر این منطقه درگرفت اما با قدرت گیری مطلق روسیه تزاری و ضعف ایران و نابودی عثمانی در جنگ جهانی اول این مجادلات پایان یافت.

حالا به نظر می‌رسد که یک بار دیگر این مجادلات شکل گرفته اند. ترکیه اردوغان از مدت‌ها پیش خود را آماده کرده که وارد درگیری های منطقه ای شود. حمایت همه جانبه ترکیه از آذربایجان در درگیری‌های اخیر به خوبی نشان داد که اردوغان علاقه دارد وارد جنگ قدیمی شرق و غرب شود. در آن طرف اما، روسیه به هیچ وجه دوست ندارد وارد این بازی شود. هم آذربایجان وهم ارمنستان مدت‌ها بخشی از شوروی و روسیه بوده اند و پوتین رابطه نسبتا خوبی با این دو کشور دارد. سلاح‎‌های آذربایجان و ارمنستان روسی است(اینجا بخوانید). اقتصادشان هم تا حد زیادی وابسته به روسیه است. از این جهت، روسیه دوست ندارد به نفع یک جبهه، جبهه دیگر را ضعیف کند. به همین دلیل برخلاف ترکیه، روسیه وارد این درگیری نمی‌شود.

با این حال، اگر درگیری بیشتر شده و یا ترکیه بخواهد مستقیما نیرو وارد قره باغ کند بعید نیست پوتین واکنش سریعی نشان دهد. به هر حال نباید فراموش کرد که بیشتر مردم روسیه مسیحی ارتودکس هستند و تناسب و ارتباط بیشتری با ارمنستان دارند. در صورت جدی تر شدن حمایت اردوغان از آذربایجان و طولانی تر شدن جنگ ممکن است روسیه نیز مداخله کند. این اتفاق می‌تواند یک فاجعه بیافریند و جنگی طولانی و منطقه ای را آغاز کند. جنگی که می‌تواند باعث از دست رفتن جان هزاران انسان شود و هزینه زیادی روی دست کشورهای درگیر بگذارد. امید است این اتفاق نیفتد و با دخالت سازمان ملل و عقلانیت کشورهای قدرتمند منطقه هر چه سریع تر درگیری دو کشور همسایه ارمنستان و آذربایجان به پایان برسد.

badoorbin.com
akhbarazad.com
منبع : خبرفوری