خراسان نوشت: روزهای آخر هر سال، فصل خانه‌تکانی محسوب می‌شود. بسیاری از ما به سراغ وسایل‌مان می رویم تا اگر نیازی به آن‌ها نداریم، فکری به حال‌شان بکنیم.

یک سری از این زباله‌های‌مان را که شاید قبل از هر چیز به فکر دور ریختن‌شان بیفتیم،کاغذها و کارتن‌هایی تشکیل می‌دهند که مربوط به دفترهای استفاده شده، سررسید قدیمی که دیگر کارایی ندارد، برگه‌های یادداشت، دفترچه‌ها و … هستند. همان‌طور که می‌دانید یکی از پر مصرف‌ترین اقلام لوازم‌تحریر، کاغذ است. سرنوشت بیشترشان هم در نهایت سطل زباله است. سالانه هزینه‌های زیادی بابت تولید کاغذ از چوب درختان صرف و درخت‌های زیادی قطع می‌شود.این اتفاق ضربه‌های هولناکی به محیط‌ زیست وارد می‌کند که بازیافت کاغذ می‌تواند به میزان قابل‌توجهی مانع آن شود. ما می‌توانیم با بازیافت کاغذهایی که یک بار مصرف شده‌اند، جلوی قطع درختان و جنگل‌ زدایی‌ها را بگیریم. در پرونده امروز زندگی‌سلام از تاریخچه کاغذ و بازیافت آن، آمارهایی درباره فواید بازیافت کاغذ و … خواهیم گفت. همچنین با یک دانش‌آموخته رشته گرافیک صحبت کردیم که کاغذهای بازیافتی و استفاده شده را خمیر، دوباره تبدیل به کاغذ و با آن‌ها دفترچه درست می‌کند.

تاریخچه بازیافت کاغذ
چینی‌ها نخستین مردمانی بودند که از کاغذ استفاده کردند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد حدود یک قرن پس از میلاد مسیح، چینی‌ها موفق به ساخت اولین کاغذها شدند. این دانش سپس به ژاپن منتقل شد و به تدریج در سراسر جهان گسترش یافت. بازیافت کاغذ هم از دیرباز در جهان انجام می‌شده و وجود کارگاه‌های کاغذسازی بسیار قدیمی که از کاغذهای دست دوم استفاده می‌کردند تا کاغذهای نو بسازند، گواهی بر این مدعاست.

تولید هر تن کاغذ چه بلایی سر محیط‌زیست می‌آورد؟
برای تولید هر تن کاغذ باید میانگین بین ۱۷ تا ۲۴ درخت تنومند قطع شود. در یک سال بیش از ۱۵ میلیون درخت برای این میزان مصرف باید قطع ‌شود و برای همین مقدار تولید، ۱۴۰۰ کیلووات/ ساعت برق و همچنین برای تولید تنها یک کاغذ A4 مقدار زیادی آب مصرف می‌شود و مدت‌زمان چرخه بازگشت درخت قطع‌شده به طبیعت در کشورهای پیشرفته صنعتی 6 تا 8سال و در کشور ما دو برابر این مدت‌ است؛ بنابراین آسیبی که محیط‌زیست از مجموع این اتفاقات می‌بیند، بسیار هولناک‌تر از چیزی است که مردم تصور می‌کنند.

کاغذ تا 7 بار بازیافت می شود
بر اساس گزارشی از سازمان بازیافت ایران، روزانه حدود 3.5 میلیون تن زباله در سراسر دنیا تولید می شود که سهم کشور ما در تولید آن حدود 40 هزار تن در روز است. از این میزان به طور میانگین، 9 درصد کاغذ و مقواست. ما می‌توانیم با بازیافت تنها 25 درصد کاغذ های باطله‌مان جلوی قطع یک میلیون و 700هزار درخت را بگیریم و صد هزار تن کاغذ بازیافتی تهیه کنیم. جالب است بدانید که کشور هند سالانه 50 درصد از کاغذهای مصرفی خود را بازیافت می‌کند؛ در کشور هلند، ژاپن و سوئیس هم وضع به همین منوال است و تقریبا نیمی از کاغذهای باطله‌، بازیافت و مجدد استفاده می‌شود. جالب است بدانید کاغذ به طور عادی می‌تواند تا 7 بار بازیافت شود اما پس از آن، جنس کاغذ تولید شده از کیفیت خوبی برخوردار نخواهد بود.

کاغذهایم دوستدار محیط‌زیست هستند/ «زهرا اختری» از مراحل ساخت کاغذ دست‌ساز در خانه، ضرورت فرهنگ‌سازی در این زمینه و … می‌گوید
«زهرا اختری هستم، ٢٦ ساله و کار کاغذ دست‌ساز را از بهمن ماه ١٣٩٩ شروع کردم. هنرستان در رشته گرافیک تحصیل کردم و دردانشگاه رشته پویانمایی را ادامه دادم». او با این مقدمه، درباره ماجرای علاقه‌مند شدن به بازیافت کاغذ و درست کردن کاغذ دست‌ساز می‌گوید: «من همیشه علاقه زیادی به کارهای دست‌ساز داشتم و از کودکی با هر کاغذ و نخ و وسیله‌ای که به دستم می‌رسید، سعی می‌کردم کاردستی بسازم. حتی یک بار در کودکی هم ساخت کاغذ دست‌ساز را امتحان کردم و مراحلش را انجام دادم اما نشد که ادامه بدهم تا این که بالاخره یک روز با دیدن ویدئوی کاغذسازی در یوتیوب حس کردم دوست دارم دوباره امتحانش کنم و این شروع ماجرا بود. ابتدا به دلیل کمبود امکانات و این که آموزش خاصی در این باره وجود نداشت به‌صورت تجربی کار را یاد گرفتم. همان زمان، یکی از دوست‌هایم که در زمینه شمع‌سازی فعالیت می‌کرد به من پیشنهاد همکاری داد و تشویقم کرد تا در نهایت فعالیت ما در اینستاگرام شروع شد. در ادامه به دلیل استقبال زیادی که از کاغذهای دست‌ساز من شد، تصمیم گرفتم به‌صورت انفرادی فعالیت خودم را با شعار «به کاغذها جان دوباره می‌دهیم» شروع کنم».
خروجی اولین کارهایم شبیه دستمال‌کاغذی بود به‌جای کاغذ
از او درباره روال کارش می‌پرسم و این‌که چطور کاغذهای باطله و مصرف شده را بازیافت و دوباره به کاغذ قابل استفاده تبدیل می‌کند که می‌گوید: «چیزی که من اوایل کار انتظار داشتم، خمیر کردن کاغذهای خرد شده و دوباره شکل دادن به آن‌ها بود. در واقع ساده‌ترین راه همین است و شما می‌توانید حتی با جوشاندن کاغذها، آن‌ها را به خمیر تبدیل کنید. فقط کافی است کاغذها از حالت فشرده به شکل نرم و خمیری شکل در بیاید. شروع کار من هم به همین شکل بود که تقریبا به هنر «پاپیه ماشه» نزدیک است. البته من در این نقطه متوقف نشدم چون برای من کافی نبود و نتیجه کار شبیه دستمال کاغذی می شد!»
مراحل ساخت کاغذهای دست‌ساز
«با پیش زمینه‌ای که در هنر داشتم، کاغذهایی می‌خواستم که برای نقاشی، خوشنویسی، چاپ دستی و انواع کارهای هنری مناسب باشند و در عین حال دوستدار محیط‌زیست بودن خودشان را هم حفظ کنند». «اختری» ادامه می‌دهد: «پس تصمیم گرفتم مواد مختلف مثل انواع رنگ و چسب و پودر را به خمیر اضافه کنم که موفق هم شدم. در واقع در آن زمان، هر چیزی را به خمیرها اضافه می‌کردم تا نتیجه نهایی را در حالت‌های مختلف ببینم. در ادامه با پِرِس کردن کاغذها موفق شدم چاپ دستگاهی را هم روی این کاغذها انجام بدهم. بخواهم دقیق‌تر بگویم کاغذهایی که من در حال تولیدشان هستم چیزی بین کاغذ دست‌ساز و کاغذ معمولی است. با این توضیحات، اگر بخواهم خلاصه‌ای از روند کارم را بگویم، این‌طور است: ابتدا کاغذهای بازیافتی را خیس می‌کنم. سپس شست‌وشو می‌دهم و بعد تبدیل به خمیر می‌کنم. بعد در یک لگن پر از آب با قالب‌های فلزی مخصوص، کاغذها را قالب می‌گیرم و روی پارچه می‌گذارم تا به مرور زمان خشک شوند.»
به چرخه کوچکی که ایجاد کردم، امیدوارم
به او درباره آمار بالای هدررفت سالانه کاغذ در کشورمان می‌گویم و این‌که با چنین کارهایی به‌خصوص در روزهای پایانی سال که بسیاری از مردم کاغذهای باطله‌شان را دور می‌ریزند، چقدر می‌توان جلوی این ماجرا را گرفت؟ او می‌گوید: «متاسفانه حال طبیعت خوب نیست و ضعف مدیریت و فرهنگ‌سازی مناسب به شدت احساس می‌شود. کاغذ دست‌ساز با توجه به وضعیت اقتصادی مردم و هزینه‌های‌شان به علت قیمت بالاتر نمی‌تواند جای کاغذهای کارخانه‌ای و تولیدی را بگیرد اما باز هم من به چرخه کوچکی که ایجاد کردم، امیدوار هستم. من کاغذها و کارتن‌های بازیافتی را دوباره به چرخه مصرف برمی‌گردانم، همان کاغذهایی که در کارخانه تولید شده و بعد از مصرف قابل استفاده نیست و دور انداخته شده است. اگر بخواهیم مثبت نگاه کنیم، قدم قابل قبولی است که می‌تواند در طولانی مدت اتفاقات بزرگ‌تری را رقم بزند.»
از گُل طبیعی هم کاغذ ساختم!
«اختری» در پاسخ به این سوال که چه محصولاتی با این کاغذهای بازیافتی تولید می‌کند، می‌گوید: «بگذارید راحت بگویم، من هیچ محدودیتی برای ذهنم و ایده‌هایم ندارم. همه چیز با کاغذ ساده شروع شد اما در ادامه انواع دفتر، تگ هدیه، کارت هدیه، پاکت نامه، پوستر و … هم اضافه شد. شاید باورتان نشود اما جالب‌ترین تجربه من تا به حال ساخت کاغذ از گل‌های طبیعی بوده! من برای این کارم به سراغ گل‌هایی می‌روم که پژمرده شدند و احتمالا قرار است تبدیل به زباله شوند و آن‌ها را هم نجات می‌دهم. به‌طور کلی تمام تلاشم را می‌کنم نوعی که با طبیعت دوست باشد از هر محصولی که به نظرم جذاب است، بسازم و فرهنگ‌سازی کنم. در نهایت استفاده از آن به انتخاب مخاطب است.»
مردم به‌من پیام می‌دهند که دیگر کاغذها را دور نمی‌ریزیم
او درباره استقبال مردم از این ماجرا می‌گوید: «اوایل کمی سخت بود چون نه ایده‌ای برای استفاده داشتند نه درکی از کاغذ دست ساز اما من از همان ابتدای کار در کنار ساخت، برای فرهنگ‌سازی هم تلاش کردم و با تولید محتوای مناسب و وقت گذاشتن برای توضیح به مخاطبم، به مرور زمان اتفاقات خوبی افتاد. هم اکنون بیشتر مخاطبانم هنرمندها و علاقه‌مندان به هنر هستند که امیدوارم در آینده با تعامل بیشتر بتوانم توجه قشرهای دیگری از جامعه را هم به کارم جلب کنم. درباره تعامل و همکاری مردم هم بیشتر در تحویل کاغذ به من بود که واقعا اشتیاق زیادی را از طرف مردم دیدم. بارها پیام‌هایی از طرف مردم گرفتم که کاغذهای‌شان را دیگر دور نمی‌ریزند تا برای من بفرستند چون حس خوبی از این کار پیدا می‌کنند. من مدتی می‌شود که دارم روی این بخش بیشتر کار می‌کنم تا بتوانم با یک روش مناسب‌تر و قابل‌توجه حمایت دوطرفه و ماندگاری بسازم که فعالیت‌هایم به شعار خودش یعنی نجات کاغذها و درخت‌ها نزدیک‌تر بشود».
کاغذ دست‌ساز یک روش قدیمی و جهانی است
«اختری» درباره این‌که آیا ساخت کاغذ دست ساز در جهان هم رایج است و صرفه اقتصادی دارد یا نه، می‌گوید: «بله، کاغذ دست ساز یک روش قدیمی و جهانی کاغذسازی بوده که از الیاف پارچه، ساقه گل‌ها و چوب درخت‌ها کاغذ می‌ساختند. به مرور زمان و با وجود دغدغه‌های محیط زیستی، این روش هنوز با سبک‌های مختلف ادامه دارد و در سال‌های اخیر توجه افراد و شرکت‌های زیاد در سراسر جهان را به خودش جلب کرده و حتی هنرمندانی در این زمینه به صورت حرفه‌ای مشغول کار هستند. کاغذ دست ساز از بازیافت انواع کاغذها و کارتن‌ها ساخته می‌شود و خروجی کار هم ضرری برای محیط‌زیست ندارد. اگر محصولات ما مورد نیاز شما باشند انتخاب با شماست اما به‌طور کلی محصول نهایی با وضعیت اقتصادی حال حاضر در دسته کالاهای ارزان قیمت قرار نمی‌گیرد.»
ساخت کاغذ دست‌ساز در خانه، سرگرمی جالبی است
از «اختری» می‌پرسم که آیا این کار یعنی بازیافت کاغذ را همه ما می‌توانیم در خانه انجام دهیم یا خیر؟ او توضیح می‌دهد: «بازیافت به محیط‌زیست کمک می‌کند و کار من مستقیم با کاغذها و کارتن‌های بازیافتی است. جالب‌تر این که کاغذدست‌ساز بعد از استفاده هم ضرری برای محیط زیست ندارد. کاغذ دست ساز بسیار کار پر زحمتی است و اصلا نمی‌شود آن را خیلی تمیز انجام داد. اما روش ساده‌ای که قبل‌تر توضیح دادم، شاید ارزش امتحان کردن داشته باشد. برای شروع می‌توانید با یک لگن ساده و یک صافی که توری داشته باشد و چند تا پارچه، کارهای جذابی انجام بدهید. ساخت کاغذ دست‌ساز اگر به آن علاقه داشته باشید، می‌تواند سرگرمی جالبی باشد. البته روشی که من انجام می‌دهم به مراتب پر دردسرتر از روش راحت کار است! من کاغذها را در اندازه‌های مختلف و رنگ‌های متنوع می‌سازم و به همین دلیل نیاز به پارچه‌های بیشتر، لگن‌های بزرگ‌تر و طبیعتا خمیر بیشتری دارم که همه این‌ها نیاز به فضا و زمان و انرژی زیادی دارد اما واقعا عاشق کاری که انجام می‌دهم، هستم بنابراین با قدرت برای حفظ محیط‌زیست، تلاشم را ادامه می‌دهم.»
فرهنگ‌سازی سخت اما غیرممکن نیست
او در پایان درباره ضرورت فرهنگ‌سازی برای بازیافت کاغذ و توجه به این مسئله مهم که از آن غفلت ‌شده است، می‌گوید: «باور کنید که مسئله بسیار مهمی است اما در شرایط کنونی به سختی می‌شود توجه مردم را به این مسائل جلب کرد. مخاطبان کار من از قشر ضعیف جامعه نیستند چون اقشار کم درآمد دغدغه‌های زیاد دیگری دارند و صادقانه بگویم، فرصت فکر کردن به محیط‌زیست را ندارند که اگر داشته باشند هم توان خرید ندارند اما به‌طور کلی، فرهنگ‌سازی در این زمینه غیرممکن نیست. فکر می‌کنم ایده کاغذ دست ساز اگر در سطح گسترده‌تری مورد توجه قرار بگیرد، استقبال خوبی می‌شود چون مخاطب این کار می‌داند همزمان با خرید کالای جدید به طبیعت هم کمک کرده است. در آخر می‌خواهم از تمام کسانی که در این راه کنارم بودند، تشکر کنم.

2323