متنی که شیخ صدوق در کتاب ارزشمند خود عیون اخبار الرضا از نوشته ای منسوب به امام رضا (ع) و مشتمل بر تکه ای به نقل از مأمون به عنوان یک سند دولتی در ارتباط با ولایتعهدی امام رضا و موضع بنو سهل و در ارتباط با آنان با عنوان کتاب الحباء والشرط و بدون سند نقل می کند به احتمال متآخم به یقین ساختگی است.
شیخ صدوق منبع نقل را نمی آورد و فقط می گوید آن را در کتابی دیده (ووجدت فی بعض الکتب نسخة کتاب الحباء والشرط من الرضا علی بن موسی علیه السلام إلی العمال فی شأن الفضل بن سهل وأخیه ولم یرو ذلک أحد…) اما نکته جالب این است که این سند هیچ جای دیگری نقل نشده است. نقل این اثر با وجود اینکه احتمالاً شیخ صدوق نسبت به مضامین آن تحفظ داشته نشان از تعهد قابل ستایش شیخ صدوق در نقل آثار مرتبط با امام رضا بدون تصرف و واهمه نقل دارد. از نقطه نظر تاریخی اینجا ما وامدار این گرایش باز و قابل ستایش شیخ صدوق هستیم. با این وصف از محتوای متن کاملاً روشن است که این نامه با اهداف سیاسی خاصی پرداخته شده و دست هایی در ورای این سند سازی بوده است. آقای مادلونگ سال ها پیش در مقاله ای خواندنی که برای بزرگداشت احسان عباس منتشر کرد متن این سند را برای نخستین بار ترجمه و تحلیل کرد و البته اصالت آن را نه قطعی اما محتمل دانست.
هر چه هست مسلم است که متن با ادبیات اسناد دولتی عصر خلافت عباسی اول سازگار است و اصطلاحات و واژگان به کار رفته در آن همگی در سندهای مشابه همان دوره قابل پیگیری است. بنابراین اگر این متن ساختگی باشد که به عقیده من حتماً ساختگی است باید در همان دوره امام رضا و با سوء استفاده از نام آن امام و جایگاه اجتماعی حضرت و شاید به هدف تحت فشار قرار دادن مأمون در راستای قطع ارتباط با امام رضا و همچنین بدنام کردن حضرت و نیز حساس کردن بنی عباس در بغداد و در راستای تطهیر بنو سهل از سوی هواداران فضل بن سهل ساخته و پرداخته شده است.
ظاهراً هدف اصلی در این چارچوب این بوده تا مخالفت بنو سهل با ولایتعهدی امام رضا را به سمع و نظر مخالفان عباسی مأمون در بغداد برسانند و آنان را تحریک کرده و مأمون را وادار به کنار گذاشتن امام رضا کنند. درباره موضوع ولایتعهدی امام رضا مقالات متنوعی به زبان انگلیسی تاکنون چاپ شده که بیشتر آنها در زبان فارسی انعکاسی نداشته است.
۶۵۶۵
آخرین دیدگاه