محمد حضرتی و حمید قوه چیان طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشتند: 1- دنیایی که به تسخیر نهادها درآمده این باور که "هر انسانی دنیای ویژه خود را دارد" را غیرممکن کرده است. نفی این اقتدار (رابطه طولی نهادها بر انسان) می تواند سرآمدی بر "امیدواری" به اصلاح امور (در حوزه فردی و اجتماعی) باشد. وقتی انسان خود را خارج از اقتدارِ سرکوبگر نهادها می بیند اینک "خود" نهادها را میآفریند که ضرورتا نهادهایی با الگوی یکسانِ پیشین نیستند. نفی اقتدار هژمونیک نهادها، مقدمهای بر آزادی خواهد بود. شاید به طنزی نغز باید گفت: من به هژمونی نهادها دهن کجی میکنم پس هستم.
2- ما نهادها را جدی می گیریم چون به باورمان وجوشان تنها بستر خلق کنش های اجتماعی است و فکر می کنیم بودنشان بهتر از نبودنشان است و شاید هم به آنها معتاد شده ایم و ترک عادت برایمان سخت شده لذا کمتر زندگیِ فرای اتوریته نهادها را تصور میکنیم: برای نظم اجتماعی نهاد دولت، برای آموزش نهاد مدرسه و دانشگاه و برای مطلع شدن از اخبار، رسانههای بزرگ و شاخص را "انتخاب" می کنیم و اکنون به تسخیر آنها درآمدهایم! البته این یادداشت در صدد نفی فواید "نهاد" برای بهزیستی انسان ها نبوده و تنها جنبه هژمونیک آن را مورد ایراد قرار می دهد.
3- نهادها انسان را در دنیای مدرن بیدفاع و امکان "تجربه آزاد" و "مسئولیت حل مسائل فردی و اجتماعی" را از او گرفته، در نتیجه انسان ها به امید نهادها، خود را رها و منفعل کرده و در نهادهایی چون خانواده، دولت، مدرسه، قانون، رسانه و … مستحیل شده اند. اراده انسانهایِ غرق شده (و اکنون، معتاد به نهادها) ضعیف و فاقد توان آفرینش است. چنین اشخاصی، همواره قابلیت های خود را فدای اولویت نهادها میکنند و تسلیم ابزارها و وعده وعیدهای نهادها میشوند و در ادامه چنین منطقی، ارزش های انسان فدای ارزش های نهاد می شود: برای مثال در جدال "هویت انسان"، "هویت ملی"متعالی تر جلوه کرده و حاکم می شود. نتیجه آنکه "صیرورت انسان" در این نبرد، متواضعانه به کنجی می رود و فراموش می شود. در چنین نبردی، رابطه ای از جنس رابطه قدرت بین "نهاد" و "خودِ انسان" ایجاد میشود.
4- آبشخور اعتبارِ نهادها کجاست و آیا می توانیم زمامِ خود را با اطمینان به آنها بسپاریم؟ اصولا آیا نهادها در جامعه بی طرفاند و به دنبال استحاله اعضای خود نیستند؟ مشروعیت نهادها تا زمانی است که با قواعد اقتدار و نظم عمومی موجود (که خود مفهومی مغلق و البته پرابهام است) سازگار شوند، انطباقی که "اجازه" بودن را به آنها می دهد: "نهادی شکل می گیرد تا نهادهای دیگر قدرت یابند." نهادها را شاید بتوان ابزار غیرمستقیم نظارت و شکل دادن به اعمال انسان ها دانست ابزاری که با هدف یکسان سازی و سر براه کردن آنها طراحی شده است: قربانی کردن تفاوت ها به پای الگوهای واحدی که در نهادها پیاده و تثبیت شده است و از الگوی خاصی تبعیت می کنند. با چنین برداشتی شاید بتوان گفت نهادها، نگاهبان و حامل نظم و اقتدار موجود و زندانبانهای دوران مدرناند: تبعیت می کنیم بدون چوبِ تر! نهادهای هژمونیک، سرکوبگرند و گفتگو در بستری خصمانه جریان می یابد، همواره آنکه علیه "نهاد" طغیان می کند محکوم به خاموشی و سکوت است و امکان روایت متفاوت سلب می گردد و تجارب مختلف امکان بروز نمی یابد و از همه مهم تر، ستیزندگی جایگزین به رسمیت شناختن تفاوت ها (دیگری) می گردد.
5- رهاوردِ تسخیرِ تجربه ی سیالِ انسان توسط هژمونی نهادها، پیامدی جز اعمال اقتدار و سرکوب و یکی شدن نداشته و به فراموشی هویت های گوناگون انسانی منتهی شده است. موجودیت چنین نهادهایی نه از هویت های مختلف انسان ها که از ایدئولوژیهای ایستا و واحد گرفته شده است و نتیجه آن که، ایدئولوژی بر صیرورت انسان غلبه پیدا کرده است. نهادهایی که ما را در بر گرفته اند بیانگر نوعی طرد کنندگی اند به این معنا که "عقل" واحدی، "نهاد" یکسانی را شکل داده و غیر آن، پذیرفته شده نیست. چنانچه "آموزش خارج از مدرسه"، "زناشویی" خارج از خانواده رسمی و "نظم عمومی" خارج از اعلامیه های حکومت پذیرفته نمی شود. خردورزی (با این پیش فرض که حقیقتی واحد وجود دارد) اساس کارکرد نهادهایی است که ما را احاطه کرده اند. بر این اساس، تاریخ شکل گیری این نوع از نهادها، تاریخ سرکوب است. آیا برای رسیدن به نظم، راهی جز دولت و برای آموزش مسیری جز رفتن به مدرسه و دانشگاه نیست؟ برای یافتن پاسخ باید دید آیا دنیای بهتر از "نظم واحد" را می توان تصور کرد یا می توانیم قائل به تکثر "عقل ها"، "خیرها"، "سبک های زندگی" و "مدرسه ها" باشیم.
6- دستاورد دیگرِ چیرگیِ هژمونیِ نهادها بر انسان، بی دفاع شدن انسان هاست. نهادها بی شک در رابطه طولی با نهادهای دیگر قرار خواهند گرفت و در نتیجه به تسخیر نهادهای قدرتمندتر در خواهند آمد: "قوانین" را ذهن مردانه می نویسند و "مدرسه" را یک ذائقه اداره می کند. در چنین دنیایی انتخاب انسان ها "شکلی" و بر اساس فرم های از پیش تعیین شده است و ذهن ها و بدن های ما توسط نهادها بازی گردانی می شود؛ فکر می کنیم که آزادیم ولی نیستیم. چنین فضایی، هویت انسان و امکان آفرینش تجارب جدید او را از بین می برد و سناریوی غالب حکمفرما می شود و آنچه باقی می ماند گزینه یا گزینه هایی است که نهادها برایمان ارایه میدهند و خروج از آنها "ناهنجاری" نامیده شده و با آن برخورد می شود. شهروندان منقاد و به تسخیر درآمده ی هژمونیک حزب ها، دیگر "جمهور" و "قوه موِسس" نخواهند بود و "توانایی" آفرینش و دفاع از خود (هویت، حقوق و آزادی هایشان) را نخواهند داشت. در فقدان توانایی انسان ها، آزادی بی معنا خواهد بود حتی اگر بر روی کاغذ (قانون) همه آزاد باشیم!
7- برای شناسایی چیرگی نهادها می توان به زبانِ مشترک نهادها توجه کرد. در عرصه عمومی، آنها به دنبال طرح استدلال هایی هستند که ما را از پیگیری تجارب آزاد زندگی منصرف کنند تا در نهایت تسلیم نهادهای مستقر شویم. استدلال هایی که بر اساس منطق "بد و بدتر" به ما تحمیل و تکرار می شوند از این قبیل اند: "سینمای هالیوودی ایرادات زیادی دارد اما در مجموع بهتر است" یا در آستانه انتخابات می گوییم "اصلاح طلبان در مجموع ضرر کمتری می رسانند". این روند، ترجمان دیگر زوال انتخاب و تنیدگی اراده ها است: تصور ما آن است که بر اساس اراده خودمان، سرنوشت خود را رقم می زنیم ولی در عمل راهی جز انتخاب گزینه هایی که نهادها پیش رویمان قرار داده اند نداریم.
8- این یادداشت در نقدِ ذات نهادها نیست بلکه "هژمونی و اتوریته"ی سرکوبگر آنها را که مانع صیرورت و سیال بودن زندگی انسان ها می شود به نقد می کشد. شاید بتوان از این زاویه نیز نگاه کرد که برای دفاع از نهادها در زندگی اجتماعی می توان ابزار چیرهگی را از آنها گرفت و گفتگویی دو طرفه بین نهادها و "خودِ انسان ها" برقرار کرد و قائل به تکثرِ ماهیتی نهادها شد. تکثر با این فهم که حقیقت واحد، مولدِ نهادهای اجتماعی نباشد. در این فرم، هویت های گوناگون بر اساس مبانی مختلف "می توانند" مولف متون درسی باشند و خانواده ها با ارزش ها و فرم های واحد با اعضای خود رفتار نکنند و زن و مرد، و از سوی دیگر پدر و مادر با فرزندان خود با یکدیگر مفهوم "ما" شدن را در قالب خانواده بسازند. شاید بتوان گفت برای شکستن بندِ حاصل از اقتدار نهادها بر انسان ها می توان بدان ها "بی توجهی" کرد و عامدانه اقتدار آن ها را در هم کوبید یا به عبارتی آنها را رام کرد، رام شدنی که متعاقب آن میتواند تواضع نهادها در برابر انسان باشد: این بار نهادها، خود می توانند موجدِ تکثر و بستری برای خلق تجارب متفاوت باشند.
آخرین دیدگاه