در فاصله کوتاهی از بقعه شیخ کلینی در بغداد، خانه زندان‌بان حضرت امام موسی کاظم(ع) و زندان تاریکی که سالیان دراز آن حضرت در آن زندانی بودند قرار دارد که مقدمات آماده سازی آن برای زیارت علاقمندان فراهم شده است.

شهر بغداد از اهمیت ویژه‌ای در تاریخ اعتقادی شیعه برخوردار است و همواره شیعیان بخشی از ساکنین این شهر را تشکیل می‌داده‌اند. در قرن‌های سوم و چهارم و پنجم هجری ساکنین یکی از دو محله بزرگ بغداد یعنی محله کرخ را شیعیان تشکیل می‌داده‌اند که حوزه علمیه شیعی مهمی را در خود جای داده بود و بزرگانی همچون شیخ کلینی و شیخ مفید و سید رضی و سید مرتضی و شیخ طوسی و گروه بزرگی از فقهاء شیعه در آن به تدریس مشغول بودند.

امروزه نیز پس از گذشت دوازده قرن از تاسیس این شهر همچنان شیعیان بخش گسترده‌ای از ساکنین آن به شمار می‌آیند بر طبق آمار بیش از هشتاد درصد مردم بغداد بزرگ را شیعیان تشکیل می‌دهند.

شهر بغداد از دیر باز محل تردد امامان شیعه و محدثین و فقهای امامیه بوده است. آثار چندی از آنان در گوشه و کنار این شهر بر جای مانده است. در عراق در بخش کهن بغداد (به استثنای کاظمین که شهری در حومه بغداد است) نوزده زیارتگاه شیعه قرار دارد. مراقد نواب اربعه و قبر شیخ کلینی و مرقد اسماعیل بن موسی بن جعفر و مسجد براثا و زندان حضرت موسی بن جعفر(ع) و آرامگاه قنبر علی و مرقد سید ادریس از نوادگان حضرت کاظم(ع) جز این‌ها قرار دارد.

در دوره‌های گذشته بر اثر سنیان متعصب برخی از این زیارتگاه‌ها به تصرف آنان درآمده بود که در سال‌های پس از سقوط صدام و به همت شیخ سامی مسعودی معاون وقف شیعه عراق آن هنگام ، و رییس سازمان حج و زیارت کنونی کشور عراق ، مراکز یاد شده به حوزه اداره وقف شیعه باز گردانیده شد.

در غرب شهر بغداد عباسی مهم‌ترین اثر باقیمانده از دوره پایانی خلافت عباسی مدرسه المستنصریه می‌باشد که توسط المستنصر بالله عباسی در سال ۶٣١ هجری ساخته شد که تاکنون پابرجا می‌باشد.

پیرامون این جایگاه تاریخی مهم چندین زیارتگاه شیعی برقرار است. در غرب مدرسه مسجدی به نام جامع الاصفی قرار دارد که نام اصلی آن جامع الصفوی یا مسجد صفوی می‌باشد که عثمانیان آن‌را به اصفیه تغییر دادند. در بخشی از این مسجد محدث جلیل القدر شیخ محمد بن یعقوب کلینی رازی نویسنده کتاب شریف کافی متوفای ٣٢٩ هجری مدفون است.

در مشرق مدرسه مذکور قبر اسماعیل بن موسی بن جعفر(ع) است که او هم در جوار مسجدی کهن از دوره ایلخانیان قرار دارد. در شمال مدرسه یاد شده و در برابر سر درب تاریخی آن قبر علی بن محمد سمری متوفای ٣٢٩ هجری نایب و وکیل چهارم امام زمان(عج) در دوره غیبت صغری قرار دارد.

پیش‌تر بقعه دارای صحن و سرایی بود لیکن در سال ١٩٧٠ میلادی تمامی زمین‌های این بقعه به بهانه توسعه بازار کفاش‌ها مصادره گردید و مرقد مرحوم سمری در اتاقی ۴ در ٢ متر محصور گردید.

در شش سال پیش به وسیله شیخ سامی المسعودی معاون وقف عراق آن هنگام و رییس سازمان حج و زیارت کنونی تمامی این بقعه و پیرامون آن که به انبار و قهوه خانه تغییر یافته بود باز پس گرفته شد و روند باز سازی آن در جریان است.
روز شنبه یکم محرم الحرام ١۴٣۶ هجری که برای شرکت در کنگره جهانی غدیر به نجف اشرف مشرف شده بودم با دعوت رئیس مزارات و نیز معاون وقف شیعه عراق به بغداد رفته و طی مراسمی که با حضور جمعی از مسوولین دولت عراق و شخصیت‌های مذهبی و اجتماعی پایان بازسازی مرقد شیخ کلینی و پرده برداری از ضریح نقره‌ای زیبای آن که توسط هنرمندان اصفهانی ساخته شده بود صورت پذیرفت.

در فاصله کوتاهی از بقعه شیخ کلینی و در زاویه شمال غربی مدرسه مستنصریه خانه «سندی بن شاهک» زندان‌بان حضرت امام موسی کاظم(ع) و زندان تاریکی که سالیان دراز آن حضرت در آن زندانی بودند قرار دارد که مقدمات آماده سازی آن برای زیارت علاقمندان در حال انجام است.

بر طبق گفته کهنسالان و ساکنین منطقه در حدود یک قرن گذشته این بخش مسدود بوده و از ورود افراد به آن جلوگیری به عمل می‌آوردند این زندان در فاصله اندکی از جسر الشهداء که سمت مشرق بغداد (محله رصافه) به محله‌های غرب بغداد و محله کرخ و توابع آن وصل می‌کند قرار دارد. این پل در جای‌ همان پلی بوجود آمده است که پیکر مبارک حضرت موسی بن جعفر(ع) پس از آن بر روی آن قرار داده شد.

در این هنگام بود که پس از مراسم پرده برداری از ضریح مرحوم شیخ کلینی به پیشنهاد بنده با حجة الاسلام و المسلمین شیخ سامی المسعودی و حجة الاسلام و المسلمین شیخ محمد رضا انصاری و دکتر ساعدی رییس مزارات عراق برای بازدید مدرسه المستنصریه که بیش از هشت قرن از ساخت و فعالیت آن سپری شده و اکنون مشغول بازسازی و ترمیم آن بودند و درهای ورودی مدرسه بسته بود ، حرکت کردیم. از آنجا که آگاه بودم خانه سندی بن شاهک و زندان مخوف حضرت امام کاظم ع در همین منطقه و در دهلیزی که به مدرسه راه دارد ، وجود دارد ، همه به سوی مدرسه حرکت کردیم.
پس از بازدید از بخش های گوناگون این مکان تاریخی و مشهور که در قرن هفتم هجری بنا گردیده است ، به اشاره پیر کهنسالی که همراه داشتیم به سوی دهلیزی ما را راهنمایی کرده که در پایان به درب زندان حضرت که با سنگ و آجر بیش از یک قرن بسته شده بود رسیدیم!
به شیخ سامی المسعودی پیشنهاد کردم که ماموریت و وظیفه بعدی تو پس از ثبت سند حرم عسکریین بنام امام هادی ع ، که خود کاری کارستان بود و صدایی در عراق و کشورهای اسلامی بوجود آورد ، و دیگر دست آوردهایت نسبت به بازپس گیری بسیاری از مزارات و زمین های وقف مزارات که به قهوه خانه و انبار تبدیل شده بود! باید اکنون این مکان را به روی مردم از شیعه و سنًی باز کنی تا ظلم و جور وارد سده بر اختر هفتم برای همگان آشکار شود!
در اینجا بود که وی دستور داد دیوار یاد شده را خراب کنند و من و او نخستین آجرهای دروازه این زندان را خراب کرده و پس از دقایقی و برچیده شدن دیوار درب زندان امام کاظم ع، ما در برابر پلًه هایی عمیق و فرسوده قرار گرفتیم!
بیاد دارم که بیش از پنج متر از این پلًه های فرسوده و مخوف پایین رفتیم در حالیکه سراپا خاک آلود شده بودیم!
اما سرانجام به مکانی رسیدیم که امکان پایبن تر رفتن را نداشتیم و بیم از فرو ریختن ازسویی ، و وجود عقرب و دیگر حشرات وجز این ها داشتیم!
با دنیایی از ناراحتی و افسردگی و بغض گلو از این مکان و با سختی بالا آمده و در این هنگام بود که شیخ سامی المسعودی دستور داد از همین امروز این مکان را باز کرده و برای بازدیدکنندگان آماده سازند.
و بدین ترتیب پس از قرنی این مکان آشکار شده و اکنون زائران می توانند برای حضور در این مکان و درک گوشه ای از ظلم ها و سختی های امام هفتم ع که سالها در این مکان زندانی بودند ، از آن دیدن نمایند.

*خادم افتخاری اعتاب مقدسه عراق و عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران
یکشنبه ٨ اسفند ١٤٠٠ / برابر با سالروز شهادت امام کاظم (ع)