بیش از یک سال است که جهان در مقابل بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ قرار گرفته است و بسیاری از مردم برای مدت زمان طولانی با محدودیت‌ها، قرنطینه و فاصله فیزیکی زندگی می‌کنند؛این تغییرات سبک زندگی چه تاثیری در سلامتی ما خواهد داشت؟

با توجه به اینکه عموم مردم دیگر از نظر فیزیکی به یکدیگر نزدیک نمی‌شوند، برخی افراد در مورد به خطر افتادن سیستم ایمنی بدن خود ابراز نگرانی کرده‌اند. آیا ممکن است سیستم ایمنی بدن ما فراموش کند که چگونه با عوامل ایجاد کننده بیماری مقابله کند؟ برای بزرگسالان و کودکان بزرگتر خبر خوب این است که سیستم ایمنی بدن، عملکرد خود را فراموش نخواهد کرد.

طبق گفته کلینک پزشکی کمبریج ماساچوست، تا زمانی که فرد به بزرگسالی می‌رسد، سیستم ایمنی بدن او در معرض باکتری‌ها و ویروس‌های زیادی قرار می‌گیرد و قادر به حمله به این مهاجمان است. به همین دلیل، سیستم ایمنی بدن قبلا یاد گرفته است که چگونه این میکروب‌ها را نابود کند و حتی بعد از قرنطینه طولانی‌مدت این مورد را فراموش نخواهد کرد. اما در مورد کودکان کوچکتر چطور، آیا سیستم ایمنی بدن آنها هنوز در مرحله یادگیری است؟

کودکان و فرضیه بهداشت

بسیاری از والدین و مراقبان با فرضیه بهداشت آشنا هستند حتی اگر آن را به این نام نشناسند. اساسا این ایده وجود دارد که بین افزایش شرایط آلرژیک و کاهش قرارگرفتن در معرض میکروب‌ها در دوران کودکی ناشی از اقدامات بهداشتی مانند شستن مکرر دست برای محافظت از کودکان در برابر عفونت ارتباط وجود دارد.

دکتر دیوید استراچان در سال ۱۹۸۹ برای اولین بار در این مورد مقاله‌ای منتشر کرد و سپس در مقاله دیگر که در نشریه Perspectives in Public Health در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، پروفسور سالی اف بلومفیلد و همکاران وی مقاله استراچان را مورد بررسی قرار دادند.

آنان اظهار کردند: «سیستم ایمنی بدن وسیله‌ای برای یادگیری است و از بدو تولد شبیه رایانه‌ای دارای سخت‌افزار و نرم‌افزار است اما داده‌های کمی دارد و داده‌های اضافی باید در طول سال اول زندگی از طریق تماس با میکروارگانیسم‌های دیگر از انسان‌ها و محیط طبیعی ارائه شوند.»

آنان ادامه دادند: «اگر این ورودی‌ها ناکافی یا نامناسب باشند، مکانیسم‌های تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن از کار می‌افتند. در نتیجه این سیستم نه‌تنها به ارگانیسم‌های مضر که باعث ایجاد عفونت می‌شوند، بلکه به اهداف بی‌خطر مانند گرده، گردوغبار خانه و مواد حساسیت‌زای غذایی عوامل بیماری‌های آلرژیک، حمله می‌کند.»

پروفسور جاناتان هوریانه از دانشگاه پزشکی و علوم بهداشتی RCSI دوبلین ایرلند اظهار کرد: افزایش اگزما، آسم، تب یونجه و آلرژی‌های غذایی طی ۳۰ سال گذشته احتمالا ناشی از کاهش قرار گرفتن در معرض عفونت‌ها بوده است.

وی می‌گوید: «ما می‌خواهیم کودکان بازی ‌کنند، کثیف ‌شوند و در محیط‌های زیادی در معرض افراد مختلف قرار ‌گیرند. نتیجه این امر معمولا یک سیستم ایمنی قوی است که با جمعیت سالم باکتری‌های روده، به نام میکروبیوم مرتبط است.»

با توجه به این نکته، آیا والدین نوزادان یا کودکان خردسال باید نگران تاثیرات فاصله اجتماعی و قرنطینه بر سیستم ایمنی بدن باشند؟

بله و خیر.

بعضی از میکروب‌ها دوست هستند، برخی دیگر نیستند

پروفسور بلومفیلد و همکاران وی بیان کردند، اگرچه شواهد از مفهوم تنظیم سیستم ایمنی بدن ناشی از فعل‌وانفعالات میکروب- میزبان پشتیبانی می‌کند، اصطلاح فرضیه بهداشت یک نام گمراه‌کننده است. هیچ شواهد خوبی وجود ندارد که نشان دهد بهداشت، همان‌طور که مردم درک می‌کنند، مسئول تغییرات بالینی مربوط به قرار گرفتن در معرض میکروب‌هاست.

مقاله آنان نشان می‌دهد: چگونه ایده «پاکیزگی بیش‌از اندازه» همچنان در اذهان عمومی باقی‌مانده است. پروفسور بلومفیلد و گروه وی در سال ۲۰۱۶ اظهار کردند: این مورد در زمانی اتفاق می‌افتد که مسائل مربوط به بیماری‌های عفونی منجر می‌شود بهداشت بیش از گذشته اهمیت پیدا کند.

این امر به ویژه با ویروس‌های تنفسی مانند سارس-کوو-۲ (SARS-CoV-۲) که باعث کووید-۱۹ می‌شود، مرتبط است. از آنجا که ویروس‌ها ‌با آنتی‌بیوتیک قابل درمان نیستند، جلوگیری از آنها در درجه اول با اقدامات بهداشتی مانند شستن دست‌ها و تمیز کردن سطوح حاصل می‌شود.

محققان به فرضیه پسابهداشت اشاره می‌کنند که به‌عنوان مکانیسم دوستان قدیمی (OF) شناخته و در سال ۲۰۰۳ معرفی شد و پیشنهاد می‌کند که مهمترین مواجهه با میکروب‌ها در اوایل زندگی در واقع سرماخوردگی، سرخک یا سایر بیماری‌های دوران کودکی نیست، بلکه آن میکروب‌هایی هستند که قبلا زمانی که سیستم ایمنی در حال تکامل بود با آنها آشنا شد. این میکروب‌ها شامل گونه‌هایی هستند که هم در محیط داخلی و هم در محیط بیرون زندگی می‌کنند و از پوست، روده و دستگاه تنفسی افراد دیگر می‌آیند.

محققان می‌گویند: «قرار گرفتن در معرض این دوستان قدیمی حیاتی است، زیرا آنها با سیستم‌های نظارتی تعادل برقرار کرده و از واکنش بیش از حد که دلیل اصلی ایجاد آلرژی است، جلوگیری می‌کنند. قرار گرفتن در معرض میکروب‌های متنوع مهم است.»

آنان خاطرنشان کردند: مهمترین زمان زندگی و قرار گرفتن در معرض خطر OF در دوران بارداری، زایمان و ماه‌های اول نوزادی است. همچنین قرار گرفتن مداوم در کنار مادر، خواهر و برادر حیاتی است.

ضد عفونی کننده دست؛ دوست یا دشمن؟

در مورد شست‌وشو و ضدعفونی کردن دست‌ها چطور؟ آیا این رفتارها بر پاسخ‌های ایمنی افراد جوان تاثیر می‌گذارد؟

پروفسور بلومفیلد و همکاران وی معتقدند که چنین نیست. آنان بیان کردند: این ایده که ما از طریق تمیز کردن بیش از حد خانه‌های خود پاک‌سازی ایجاد کنیم، غیرقابل قبول است. با این روش میکروب‌های گردوغبار را زدوده اما میکروب‌های بدن انسان و حیوانات خانگی همچنان موجب آلوده‌سازی می‌شوند.

آنان افزودند: تغییر در سبک زندگی و محیط، از جمله تغییر در رژیم غذایی و افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک و همچنین شهرنشینی سریع، همه منجر به تغییر در قرار گرفتن در معرض میکروب شده است و احتمالا در افزایش شرایط آلرژیک مانند اگزما، تب یونجه و آلرژی غذایی نقش داشته است.

محققان همچنین یادآور می‌شوند که این ایده عمومی که بهداشت، وسواس و تمیزی دلیل اصلی افزایش آلرژی است دیگر پشتیبانی نمی‌شود.

پروفسور بلومفیلد و همکاران وی مطالعه خود را با این یادآوری نتیجه‌گیری می‌کنند که خبر خوبی برای والدین کودکان خردسال در زمان کووید-۱۹ است. این داده‌ها اکنون به قدری قوی هستند که زایمان طبیعی، تعامل بدنی بین خواهر و برادر و غیر خواهر و برادر، ورزش بیشتر و سایر فعالیت‌های فضای باز (از جمله نوزادان در کالسکه) را شامل می‌شود. نکته قابل توجه این است که پیاده‌روی‌ در دوران قرنطینه بسیار محبوب شده و برای معرفی نوزادان به میکروب‌های مهم مفید است.

تقویت ایمنی نوزادان با شیر مادر

اگر شخصی بتواند به کودک خود شیر دهد یا از شیر اهدایی استفاده کند نیز مفید خواهد بود به‌ویژه در زمان عدم تماس معمول با افراد بیشتر و در نتیجه، میکروب‌های متنوع‌تر.

محققانی که در آگوست سال ۲۰۲۰ مطالعه‌ای را در نشریه Clinical ImmunologyTrusted Source منتشر کردند، به اهمیت شیر ‌مادر برای نوزادانی که طی همه‌گیری متولد شده‌اند، اشاره کردند. زیرا شیر مادر نه تنها حاوی مواد مغذی اساسی (پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها) است بلکه عوامل زیادی را نیز به دنبال خواهد داشت که باعث رشد و بلوغ سیستم ایمنی بدن می‌شود و از نوزادان در برابر عوامل بیماری‌زای محیط محافظت می‌کند.

آنان اظهار کردند: شیر مادر همچنین حاوی سلول‌های ایمنی مانند لنفوسیت‌ها، نوتروفیل‌ها و ماکروفاژهاست که باعث تقویت بیشتر ایمنی می‌شود.

با این حال، یونیسف انگلیس هشدار می‌دهد که به دلیل عدم پشتیبانی، میزان شیردهی طی شیوع همه‌گیری کاهش قابل‌توجهی یافته است.

در این مقاله آمده است: «بسیاری از مادران با فرزند تازه متولد شده برای تامین حمایت و مشاوره به دوستان و خانواده خود اعتماد می‌کنند و خدمات بخش حرفه‌ای یا داوطلبانه نیز در این مدت در دسترس نخواهند بود. در نتیجه، ممکن است میزان شیردهی به میزان قابل‌توجهی کاهش یابد و منجر به مشکلات سلامتی برای نوزاد و مادر شود.»

اثرات روان‌شناختی انزوا بر ایمنی

با بررسی جنبه‌های جسمی ایمنی، اکنون تمرکز خود را به سمت اثرات روان‌شناختی معطوف می‌کنیم. اگرچه بزرگسالان و کودکان بزرگتر دیگر نگران نخواهند بود زیرا سیستم ایمنی بدن آنان به یاد می‌آورد که چگونه میکروب‌ها را از بین ببرد اما یک بخش دیگر از این معما وجود دارد که باید در نظر گرفته شود، آن هم استرس است.

محققان فالویو دواگوستو و آلیس همیلتون که مروری بر مقالات را در نشریه Cardiovascular ResearchTrusted Source منتشر کردند، خاطرنشان می‌کنند: اگرچه فاصله فیزیکی گسترش کووید-۱۹ را به حداقل می‌رساند، اما چنین انزوای اجتماعی می‌تواند بر سیستم قلبی عروقی و سیستم ایمنی بدن تاثیر بگذارد. آنان به مطالعات قبلی بر روی حیوانات اشاره کردند که محققان بر روی موش‌های جدا شده از اجتماع، پستانداران و سایر گونه‌ها انجام دادند.

محققان اظهار کردند: قابل توجه است که سطح بالای التهاب عامل بیماری قلبی عروقی است. انزوای اجتماعی با تنظیم پایین اینترفرون‌های نوع یک و دو و پاسخ مختل به عفونت توسط ویروس نقص ایمنی سیمین مرتبط بود.

آنان متذکر شدند، به‌دنبال انزوای اجتماعی، این جدایی عاطفی است و فیزیکی نیست، عامل تحریک در کاهش توانایی بدن در پاسخ به مشکلات است.

محققان افزودند: با افزایش دوره زمانی در قرنطینه و فاصله اجتماعی، پریشانی و تنهایی بیشتر می‌شود. بنابراین، به احتمال زیاد تغییرات فوق در سیستم ایمنی بدن با گذشت زمان بارزتر مشاهده خواهند شد.

محققان نیز چنین تاثیراتی را بر روی انسان مشاهده کرده‌اند.

طبق مقاله محقق فیردوس دهابهار، محقق استنفورد که در نشریه Immunologic Research منتشر شده است، استرس مزمن می‌تواند پاسخ‌های ایمنی محافظ را سرکوب کرده و پاسخ‌های ایمنی پاتولوژیک را تشدید کند. برای بزرگسالان، بیشتر از عدم تعامل با میکروب‌ها، فشار انزوا و همه‌گیری است که عاملی نگران‌کننده برای سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شود.

کودکان بزرگتر و مصونیت

کودکان بزرگتر از مارس ۲۰۲۰ با چالش‌های منحصربه‌فردی روبرو شده‌اند و چندین گروه تحقیقاتی بر روی بررسی چگونگی تاثیر این چالش‌ها بر مصونیت این گروه سنی متمرکز شده‌اند.

نظرسنجی که محققان در کانادا انجام دادند و در مجله بین‌المللی تغذیه رفتاری و فعالیت بدنی منتشر شد، تغییرات حرکات و رفتارهای بازی را در کودکان بلافاصله پس از شیوع کووید-۱۹ مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داد. نتایج نشان داد که فقط ۴.۸ درصد از کودکان و ۰.۶ درصد از جوانان از دستورالعمل‌های رفتار حرکتی ترکیبی در این مدت برخوردار بودند.

کودکان و جوانان هر دو سطح فعالیت بدنی کمتری داشتند، زمان کمتری را در خارج از خانه گذرانده بودند، اوقات فراغت بیشتری داشتند و در کل دوره خواب بیشتری را تجربه کردند.

محققان خاطرنشان کردند: رفتارهای حرکتی سالم به‌طور مثبت به سلامت جسمی و روانی جوانان از جمله ایجاد سیستم ایمنی قوی‌تر کمک می‌کند. بنابراین در این یافته‌های اولیه دلایل نگرانی وجود دارد.

محققان یادآوری می‌کنند که تشویق و حمایت والدین ارتباط مثبتی با رفتارهای حرکتی سالم دارد.

در همین حال، نظرسنجی دیگری این بار توسط دفتر کمیساریای کودکان در انگلستان برای درک چگونگی تجربه استرس در کودکان در سنین مدرسه در دوره قرنطینه اولیه انجام شده است.

محققان در مارس و ژوئن ۲۰۲۰ نظرسنجی از حدود ۲۰۰۰ کودک مدرسه‌ای ۸ تا ۱۷ ساله در انگلیس انجام دادند تا علل و دفعات استرس آنان را در هنگام قرنطینه اندازه‌گیری کنند.

جالب اینجاست که آنان دریافتند، با پیشرفت قرنطینه، بسیاری از کودکان کمتر دچار استرس می‌شوند. به‌طورخاص، بین مارس و ژوئن سال ۲۰۲۰، درصد کودکانی که برخی اوقات احساس استرس می‌کردند از ۴۷ درصد به ۳۴ درصد و درصد کودکانی که به ندرت یا هرگز استرس نداشتند از ۴۲درصد به ۲۳درصد کاهش یافته است.

بر اساس پاسخ‌های نظرسنجی، محققان حدس می‌زنند که دلیل کاهش سطح استرس کودکان در این دوره این است که نگرانی‌های روزمره در حین قرنطینه از بین می‌روند. پاسخ به سوال چه چیزی باعث می‌شود شما احساس استرس کنید؟ از نظرسنجی اول به نظر سنجی دوم تغییر کرد. در اولین نظرسنجی، پاسخ‌ها معمولا شامل مدرسه، جمعیت، نگرانی در مورد ظاهر، قلدری و آلرژی آنها بود. در نظرسنجی دوم، چنین نگرانی‌هایی وجود نداشت و پاسخ‌های آنان عمدتا بر روی کووید-۱۹ بود.

با این حال، همه خبرها در مورد استرس خبرهای خوبی نیستند، نتایج بررسی نشان داد که بیشترین میزان افزایش استرس گزارش شده در دوره قرنطینه حاکی از نگرانی در مورد مدرسه است. بیش از ۴۰درصد کودکان گفتند: در هنگام تعطیلی مدارس نسبت به مدرسه و امتحاناتشان استرس بیشتری دارند.

برای بزرگسالان، کودکان و نوزادان، بیرون رفتن و پیاده‌روی یا انجام سایر فعالیت‌های بدنی برای سیستم ایمنی بدن مفید است. برای بزرگسالان مسن و کودکان بزرگتر، دریافت هوای تازه و فعالیت بدنی احتمالا به کاهش اثرات استرس در ایمنی کمک می‌کند. برای نوزادان، قرار گرفتن در معرض میکروب‌های OF در خارج از خانه به پیشرفت سیستم ایمنی قوی کمک می‌کند.

در حال حاضر، مطالعاتی در حال انجام است که بررسی می‌کند همه‌گیری چه تاثیری بر نوزادان متولد شده در این دوره دارد.

دانشمندان بالینی در دانشگاه پزشکی و علوم بهداشتی RCSI و CHI در تمپل استریت در دوبلین، ایرلند در حال انجام تحقیقاتی هستند که آیا محدودیت قرنطینه منجر به افزایش حساسیت در نوزادان متولد شده از مارس ۲۰۲۰ شده است یا خیر.

محققان بررسی خواهند کرد که آیا کاهش میزان عفونت ویروسی و بهبود کیفیت هوا که ناشی از قرنطینه است، شرایط آلرژیک را در نوزادانی که خانواده‌هایشان در انزوا هستند و فاصله فیزیکی را تجربه می‌کنند تغییر می‌دهد یا خیر.

همانند بسیاری از جنبه‌های این همه‌گیری، هنوز نتیجه‌گیری قطعی در این موارد در دست نیست. در این میان، احتمالا بهترین روش همان پذیرفتن مواد ضدعفونی‌کننده است.