رعایت این نکات ساده در طب سنتی در زمان سلامتی می‌تواند باعث پیشگیری از بیماری‌ها و در زمان بیماری، موجب بازگشت سلامتی و تسریع روند درمان شود.

در این مقاله به بررسی قانون طلایی طب سنتی برای غذا خوردن می‌پردازیم.

زمان غذا خوردن

انسان باید در زمان اشتهای واقعی اقدام به غذا خوردن کند و بدون اشتهای صادق غذا نخورد. این زمانی است که غذای قبلی کاملاً هضم شده است و ادرار نضج پیدا کرده است. یعنی رنگ آن از بی‌رنگی به سمت ترنجی و پررنگ شدن رفته است. همچنین شکم از زیر سینه با ناف سبک شده است، بوی غذای قبلی در بادگلو نیست، نبض کوتاه‌تر شده است، حواس ظاهری تیزتر شده است و احساس تشنگی به وجود آمده است.

زمان دست کشیدن از غذا

قبل از این‌که کاملاً سیری اتفاق بیافتد، باید دست از غذا خوردن کشید؛ چرا که غذا برای هضم شدن نیاز به فضای بیشتری دارد و اجزا آن از هم فاصله می‌گیرند. حال اگر حجم معده کاملاً پر شده باشد، باعث تشویش و اختلال هضم و بروز نفخ و سوءهاضمه خواهد شد.

جویدن غذا و طول مدت غذا خوردن

لقمه‌های غذایی باید کوچک برداشته شوند تا بتوان آن‌ها را به‌خوبی جوید. جویدن کامل غذاها باعث پیشگیری از سوءهاضمه، نفخ، یبوست و بسیاری از اختلالات دیگر خواهد شد؛ چون هضم غذا از دهان آغاز می‌گردد. این کار باعث طول کشیدن بیشتر غذا خوردن می‌شود.

نوع غذاهای مصرفی و غذا برحسب مزاج‌های مختلف

هر چیزی خوردنی که وارد بدن می‌شود و وارد فعل و انفعال با بدن می‌شود، یا شبیه بدن می‌شود و جایگزین بافت و مواد از دست رفته از بدن می‌گردد که به آن غذای مطلق می‌گویند، یا اصلاً قابلیت غذایی برای بدن ندارد و بدن را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و کیفیتش را تغییر می‌دهد؛ مثلاً بدن را گرم‌تر یا سردتر از حد معمول خودش می‌کند که دوای مطلق نام دارد، مثل زنجبیل و کافور و سیاه‌دانه و…

بعضی موارد نیز هستند که هم حالت غذایی و هم حالت دوایی دارند. حال اگر غذایی بودن غالب باشد، غذای دوایی نام می‌گیرند؛ مثل کاهو، اسفناج، عدس، نخود، لوبیا و… و اگر دوایی بودن غالب باشد، دوای غذایی نام می‌گیرند، مانند سیر، پیاز، تره، نعناع و غیره.

این قانون می‌گوید فردی که سالم است و سوءمزاجی ندارد، نباید به‌طور روزمره به غیر از غذاهای مطلق، غذایی دریافت کند. چرا که در درازمدت باعث بروز سوءمزاج (خارج شدن از حالت اعتدال مزاج و سلامتی) خواهد شد. بهترین غذاهای مطلق شامل نان گندم خوب پخته شده، گوشت‌های معتدل مثل گوسفند و بز و گوساله و ماهی، شیرینی‌های ملایم و طبیعی، میوه‌هایی مثل انجیر و انگور است. اکثر غذاهای مطلق، طبع معتدلی دارند و برای کسانی که سالم هستند و مزاجشان خیلی از اعتدال دور نیست، مناسب است.

اما کسانی که مزاجشان از اعتدال فاصله دارد و با خوردن غذاهای گرم یا سرد اذیت می‌شوند، باید غذاهای ضدمزاج خودشان را دریافت کنند. یعنی از غذاهای دوایی و در مرحله بعد دواهای غذایی استفاده کنند. اگر کسی دارای غلبه سردی است و با خوردن ماست، ترشی‌ها، کاهو، خیار و گوجه دچار سستی بدن، آبریزش دهان، پرخوابی و کندی ذهن می‌گردد؛ اولاً باید میزان مصرف این مواد را کاهش دهد (نه این‌که کلاً حذف کند) و ثانیاً مُصلحات مناسب آنها را به کار ببرد، مثلاً ماست را با اندکی نعناع یا پونه یا زنیان میل کند و ثالثاً در هر گروه غذایی غذاهای مناسب طبع خودش را انتخاب کند.

برای نمونه به‌جای کاهو و خیار و گوجه، از هویج رنده شده و کرفس استفاده کند. در فردی نیز که دارای غلبه گرمی ‌است و با خوردن ادویه زیاد (که معمولاً طبع گرمی ‌دارند، مانند دارچین، فلفل، زنجبیل و…) و شیرینی‌جات و غذاهای پرچرب، دچار خارش بدن، خشکی دهان، تشنگی زیاد و… می‌شود؛ انتخاب غذاهای مناسب در هر گروه غذایی ضروری است.

سکون بعد از غذا

بعد از خوردن غذا لازم است که بدن در حالت آرامش قرار بگیرد تا هضم به‌درستی صورت بگیرد. بدترین چیز برای هضم غذا، حرکت‌های شدید است؛ یعنی ورزش بعد از غذا مناسب نیست. اما حرکت‌های خفیف که باعث انحدار (پایین رفتن) غذا و قرار گرفتن آن در قعر (تَه) معده می‌شوند، کمک به هضم بهتر غذا می‌کنند. به همین منظور توصیه شده است که بعد از غذا چند قدم راه رفته شود و سپس چند دقیقه به پهلوی راست و بعد مدت طولانی‌تری به پهلوی چپ دراز کشیده شود. موقع برخاستن نیز از پهلوی راست بلند شوید اما حرکت قبل از غذا به دفع فضولات بدن و افزایش حرارت غریزی برای هضم و جذب بهتر غذا کمک می‌کند.

عدم مداومت بر یک نوع غذا و رعایت تنوع غذایی در زمان صحت

دریافت زیاد غذاهای شور باعث خشکی بدین و مشکلات چشمی ‌می‌گردد، زیاد خوردن غذاهای ترش موجب پیری زودرس و کم‌خونی می‌شود، مصرف زیاد شیرینی‌ها باعث انسداد کبدی (مثل کبد چرب) و رخوت و سستی معده می‌شود.هرچه غذای موجود در هر وعده ساده‌تر باشد، هضم آن بهتر صورت می‌گیرد؛ ولی در وعده‌های مختلف باید تنوع غذایی رعایت گردد. برای نمونه برخی خوراکی‌ها هستند که یک مدت محدودی در سال هستند و بعد از آن فصلشان می‌گذرد و بهتر است در همان موقع دریافت شوند. مخصوصاً که برای تهیه آن‌ها از مواد شیمیایی زیادی استفاده می‌شود. مثل خیار درختی تولید شده در زمستان که پر از سموم و مواد شیمیایی است!

پرهیز از پرخوری

از طرفی هم دریافت زیاد غذا و عادت به این امر، انسان را از صفای دل و روحانیت خارج کرده و به سمت بهیمیت می‌برد. در روایت هست که خدا از هیچ چیز به اندازه شکم پر بدش نمی‌آید!

رعایت ترتیب در غذاها

یک نوع دیگر تقسیم‌بندی غذاها در طب سنتی ایرانی تقسیم آن‌ها به غذاهای لطیف و کثیف است. غذاهای لطیف اجزای از هم فاصله‌دارتری دارند و به‌راحتی هضم می‌شوند و زودتر هم در بدن تحلیل می‌روند. اما غذاهای غلیظ بافت متراکم‌تری دارند و همین‌طور بافت سفت و محکمی در بدن تولید می‌کنند و دیرتر تحلیل می‌روند. کسانی که بیشتر کارهای فکری دارند و فعالیت بدنی کم‌تری دارند، باید بیشتر غذاهای لطیف مصرف کنند، دچار سوءهاضمه و مشکلات دیگر می‌گردند. ولی ورزشکاران و افراد دارای فعالیت بدنی زیاد مانند کارگردان باید غذاهای غلیظ بیشتری دریافت کنند تا دچار ضعف جسمانی نشوند.

مثال‌هایی از غذاهای طیف:کاهو، سیب، انار، نان گندم، نان جو، گوشت گوسفند و بز، ماهی، مرغ، سوپ ساده سبزیجات، آش برنج، عسل

مثال‌هایی از غذاهای غلیظ:رشته و غذاهایی که با رشته درست می‌شوند مثل آش رشته، ماکارانی، لازانیا، ته دیگ

غذاهای شیرین و چرب مثل حلوا، سس مایونز، سیب‌زمینی و تخم‌مرغ آب پز و سالاد الویه، گوشت گاو و گوشت‌های فریزری

غذاهای سرخ‌کرده مثل: کتلت و کوکو

رعایت ناسازگاری‌های غذایی

در طب سنتی ایرانی بعضی غذاها با هم ناسازگارند؛ یعنی نباید همزمان مصرف شوند. اگر کسی یک بار این‌ها را با هم مصرف کرد و عارضه‌ای برایش پیش نیامد، در صورت تکرار این عادت، باید منتظر بروز عوارض جبران‌ناپذیری باشد. برای نمونه مصرف همزمان گوشت‌ها به‌ویژه گوشت طیور با لبنیات (مثل ماست) به‌شدت نهی شده است و تکرار این عادت غذایی موجب بروز بیماری‌های پوستی مثل ویتیلیگو (برص) و دردهای مفاصل می‌شود.

برخی از موارد ناسازگار با هم بر اساس مطالعات طب سنتی

لبنیات با ترشی‌ها، لبنیات با میوه‌ها مثل شیرموز، نوشیدن آب و مایعات بعد از میوه‌ها، ماهی با تخم‌مرغ

مراعات عادت و لذت در امر تغذیه

به تعبیر حکمای طب سنتی، عادت حکم طبیعت ثانویه را دارد و توجه به آن در هر امری لازم و ضروری است. در بحث تغذیه نیز اگر فردی به غذایی عادت دارد و با میل و رغبت فراوان آن را می‌خورد، طبیعت بدنش آن را بهتر هضم و جذب می‌کند. البته دو نکته در اینجا هست؛ یکی این‌که فرد عادت به مصرف غذاهای بد داشته باشد که طبق این قاعده فکر می‌کند تکرار همین روش خوب است! که در اینجا باید به مرور عادتش را تغییر دهد.دوم این‌که معمولاً اکثر افراد در مقابل غذای لذیذ و خوشمزه، کنترل شهوت خود را از دست می‌دهند و پرخوری می‌کنند که خود باعث بروز عوارضی می‌گردد. در مجموع اگر دو غذا موجود بودند که هر دو کیفیت خوبی داشتند، بهتر است غذایی که فرد از آن لذت بیشتری می‌برد، بخورد؛ به شرط افراط نکردن در مصرف!

رعایت حال معده

بعضی افراد هستند که حجم معده‌شان کم بوده و توانایی دریافت غذای زیاد در یک وعده را ندارند. بنابراین باید حجم غذای هر وعده را کاهش داده و بر تعداد وعده‌ها بیفزایند. از طرفی برخی افراد می‌باشند که حرارت معده‌شان بالاست و غذاهای لطیف در معده آن‌ها می‌سوزد. این افراد باید غذاهای غلیظ بیشتری مصرف کنند.افرادی که معده سستی دارند و غذا در آن نمی‌ماند تا هضم کامل بیابد و سریع عبور می‌کند؛ باید قبل از غذا مقداری قابضات (مثل رب به یا سیب یا انار) میل کنند. کسانی هم که معده ضعیفی دارند و هر غذایی بخورند، بلافاصله دچار نفخ و سنگینی و احساس پری معده می‌شوند، باید بعد از غذا مقداری از شربت‌های مقوی معده بنوشند؛ مثلاً مقداری شربت جالینوس (یا سکنجبین سفرجلی) که از عصاره میوه به، زنجبیل، عسل و سرکه درست شده است.