تعریف عدالت از نظر امیرالمومنین (ع)/ ترازوی عدل علی (ع) چقدر با محک امروز ما فاصله دارد؟

نباید پنداشت که از نظر امام علی (ع) عدالت غیر از مساوات است. هر چند عدالت به معنی دریافت حق توسط فرد شایسته آن حق است اما در حوزه عدالت اجتماعی و اقتصادی همه انسان‌ها برابرند.

به گزارش خبر فوری، آنچه مولی الموحدین حضرت علی (ع) را در میان صالحین و برگزیدگان نمونه کرده است، عدالت جویی و عدالت محوری ایشان بوده است.

امیرالمومنین (ع) در طول 5 سال حکومتشان همواره به دنبال احقاق حق مظلومان و احیاء عدالت اجتماعی در بین مسلمین بودند، عدالت اجتماعی که سالها بود در جامعه اسلامی به حاشیه رفته و بنیاد اسلام را زیر و رو کرده بود.

حضرت علی (ع) در نهج البلاغه شریف خود تعریف جالبی از عدالت دارند. ایشان در کلمات قصار 470 در باب عدل می فرمایند: "عدل آن است که او را در چیزی که سزاوارش نیست، اتهام نزنی." ایشان بر همین مبنا عدالت را مهم ترین ارزش اجتماعی دانسته و آن را بر بخشش نیز ترجیح می‌دهند. امام علی (ع) می فرمایند: "عدالت امور را به جای خود نهادن است و بخشش، امور را در جای دیگر قرار دادن. عدالت سیاستگر عموم است و بخشش متعلق به عده‌ای به خصوص. پس عدل شرف و فضیلت بیشتری دارد." ( کلمات قصار. 437)

با این حال، نباید پنداشت که از نظر امام علی (ع) عدالت غیر از مساوات است. هر چند عدالت به معنی دریافت حق توسط فرد شایسته آن حق است اما در حوزه عدالت اجتماعی و اقتصادی همه انسان‌ها برابرند و به یک اندازه شایسته دریافت پاداش و حق هستند. بنابراین، در این حوزه عدالت عین تساوی و برابری است.

حضرت علی (ع) در خطبه 126 در اعتراض به کسانی که به او انتقاد می‌کنند چرا بیت المال را به شکل مساوی تقسیم نموده می‌فرماید:

آیا به من امر مى کنید تا با ستم کردن در حق کسانى که بر آنان حکومت دارم پیروزى بجویم؟! به خدا سوگند تا شب و روز مى آید و مى رود، و ستاره به دنبال ستاره حرکت مى کند دست به چنین کارى نمى زنم. اگر مال از خود من بود همه را در پرداخت کردن برابر مى داشتم تا چه رسد به اینکه مال، مال خداست!

بدانید که پرداخت مال در غیر موردش تبذیر و اسراف است، و این کار شخص را در دنیا سربلندى مى دهد ولى در آخرت موجب سرشکستگى است، او را در دیده مردم باارزش اما نزد خداوند ذلیل مى کند. کسى مالش را در برنامه غیر حق و نزد غیر مستحق صرف نکرد مگر اینکه خداوند او را از سپاسگزارى همان مردم محروم کرد، و محبّتشان متوجه غیر او گشت، و اگر روزى قدمش بلغزد و به یارى آنان نیازمند شود همان مردم بدترین دوست و پست ترین رفیق خواهند بود."

مبنای حضرت علی (ع) در این باره این است که از نظر ایشان، همه‌ی انسان‌ها در آفرینش مساوی هستند. این مطلبی است که در نامه‌ی مشهور ایشان به مالک اشتر نخعی پس از دریافت حکم امارت مصر نیز به آن اشاره شده است. امیرالمومنین (ع) در این نامه به مالک اشتر می‌فرمایند:

" مهربانی به رعیت و دوست داشتن آن ها و لطف در حق ایشان را شعار دل خود ساز. چونان حیوانی درنده مباش که خوردنشان را غنیمت شماری، زیرا آنان دو گروهند یا هم کیشان تو هستند یا همانندان تو در آفرینش."

حضرت علی (ع) سپس در ادامه این نامه تاکید دارند که اتفاقا این مردم عادی هستند که باید بیشتر به آنها توجه کرد و به هیچ وجه نباید مساوات بین عوام را فدای خدمت به گروهی خاص کرد. ایشان در این باره می‌نویسند: "باید که محبوب ترین کارها در نزد تو، کارهایی باشد که با میانه روی سازگارتر بود و با عدالت دم سازتر و خشنودی رعیت را در پی داشته باشد زیرا خشم توده های مردم، خشنودی نزدیکان را زیر پای بسپرد و حال آن که، خشم نزدیکان اگر توده های مردم از تو خشنود باشند، ناچیز گردد.

خواص و نزدیکان کسانی هستند که به هنگام فراخی و آسایش بر دوش والی باری گران اند و چون حادثه ای پیش آید کمتر از هر کس به یاری اش برخیزند و خوش ندارند که به انصاف درباره آنان قضاوت شود. اینان همه چیز را به اصرار از والی می طلبند و اگر عطایی یابند، کمتر از همه سپاس می گویند و اگر به آنان ندهند، دیرتر از دیگران پوزش می پذیرند. در برابر سختی های روزگار، شکیبایی شان بس اندک است. اما ستون دین و انبوهی مسلمانان و ساز و برگ در برابر دشمنان، عامه مردم هستند، پس، باید توجه تو به آنان بیشتر و میل تو به ایشان افزونتر باشد."

فهرست موضوعی عدالت در نهج البلاغه

بیانات شریف امام (ع) منحصر در این فقرات نیست. در بسیاری از بخش های نهج البلاغه مبحث عدالت به صور مختلف بیان شده اند. در این بخش بد نیست اشاره ای به بخش‌های مختلف نهج البلاغه که به بحث عدالت می‌پردازد داشته باشیم:

مبحث	آدرس
اجرای عدالت در جامعه	خطبه 15
انصاف و مساوات با مردم	نامه 53
اهمیت عدالت	حکمت 476
برتری عدالت	حکمت 437
پیامد عدالت رهبر و حاکم جامعه	خطبه 216
تعریف عدالت	حکمت 470 و 437 و 31
توجه به عدالت با دشمن	خطبه 193
توحید و عدل	حکمت 470
رهبر و حاکم جامعه و نظارت بر اجرای عدالت	خطبه 224
سختگیری در اجرای عدالت	خطبه 15
سختی اجرای عدالت	حکمت 341
عدالت اجتماعی	خطبه 15
عدالت اقتصادی	خطبه 126
عدالت در قصاص	نامه 47
عدالت علی (ع)	خطبه 87
عدالت و کارهای پسندیده	حکمت 437
عدل الهی	خطبه 185
عدل و احسان	حکمت 231
عدل و بخشش	حکمت 437
عوامل گریز از عدالت	خطبه 44
گذشت و عدل الهی	خطبه 227
لزوم تحقق عدالت	نامه 53
لزوم مساوات و عدالت اجتماعی	خطبه 16

*منبع: نهج البلاغه (خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار)، ترجمه، پیوست و ویرایش: کاظم عابدینی مطلق

badoorbin.com
akhbarazad.com
منبع : خبرفوری